ادبيات نمايشي ايران
فهرست مطالب
مقدمه 1
ميرزا آقا تبريزي1
نخستين نمايشنامه نويس فارس زبان1
مقدمه1
1- ميرزا آقا تبريزي كيست3
2- ديدگاههاي نمايشي4
3- پنج نمايشنامه ميرزا آقا تبريزي8
سرگذشت اشرف خان حاكم عربستان10
طريقه حكومت زمان خان بروجردي18
حكايات كربلا رفتن شاه قلي ميرزا23
حكايت آقا هاشم خلخالي26
حاجي مرشد كيمياگر30
ميرزا آقا تبريزي،
نخستين نمايشنامه نويس فارس زبان
مقدمه:
چهره نخستين نمايشنامه فارس زبان تا سال 1955 مسيحي در هاله اي از تاريكي و ابهام قرار داشت. نمايشنامه هائي كه تحت عنوان سه تياتر در سال 1340 ه. ق در برلن طبع شد، آنها را منسوب به پرنس ميرزا ملكم خان ناظم الدوله مي‌دانست و گمان مي‌رفت كه از اولين آثار ادبيات نمايشي ايران باشند. اين نمايشنامه ها در آرشيو (دكتر ف. روزن) ديپلمات و متشرق آلماني بدست آمده و با عنوان مجموعه مشتمل بر سه قطعه تياتر منسوب به مرحوم ميرزا ملكم خان ناظم الدوله در چابخانه كاوياني برلن به چاپ رسيده است. انتساب نمايشنامه ها به ميرزا ملكم خان اشتباهي بود كه سالها از طرف بسياري از محققين و ايران شناسان تكرار مي‌شد. چنانكه ادوارد براون در تاريخ ادبي ايران نوشته است.
سه تمثيل هم از آثار پرنس، ملكم خان وزير سابق ايران در دربار لندن به نظر رسيده است تاريخ تحرير آنها معلوم نيست. سابقا قسمتي از آنها در پاورقي روزنامه اتحاد تبريز در سال 1326/1908 طبع گرديد اما نسخه كامل هر سه تياتر در كتابخانه دكتر ف. روزن ديپلمات و مستشرق معروف آلماني بدست آمد و در سال 1340/1921-2 در چابخانه كاوياني برلن طبع شد. اين نمايش عبارتند از (1) سرگذشت اشرق خان حاكم عربستان در ايام توقف او در طهران (سنه 1232/1817) (2) طريقه حكومت زمان خان بروجردي در سنه 1236- 1- 1820 (3) حكايت كربلا رفتن شاهقلي ميرزا و سرگذشت ايام توقف چند روزه در كرمانشاهان نزد شاه مراد ميرزا حاكم آنجا انتساب نمايشنامه هاي فوق به ميرزا ملكم خان اشتباهي بود كه تا سالها ادامه داشت تا اينكه در سال 1955 (آ. ع. ابراهيموف) پژوهشگر آذربايجان شوروي با انتشار آرشيو اسناد و نامه هاي ميرزا فتحعلي آخوند زاده، پرده از روي اين ابهام چندين ساله برداشته و معلوم كرد كه اين نمايشنامه ها متعلق به شخصي بنام (ميرزا آقا) است و ميرزا ملكم خان در اين مورد نقشي نداشته است.در آرشيو آخوند زاده، علاوه بر نامه هائي كه ميرزا آقا تبريزي به ميرزا فتحعلي نوشته و در آنها به معرفي خود پرداخته، مكتوبي انتقادي از خود آخوند زاده هم وجود دارد كه بر نمايشنامه هاي ميرزا آقا، آخوند زاده نوشته شده است. در بخش مربوط به آخوند زاده راجع به اين (مكتوب انتقادي) مفصلا بحث كرديم……………
