نظام آموزشی کشورهای جهان
فهرست مطالب
مقدمه 7
چشم انداز اقتصادي- اجتماعي ایران 14
سياستهاي آموزشي ایران 16
برنامه ريزي آموزشي 17
برنامه ريزي آموزشي 19
ساختارنظام آموزشي ایران 22
مقطع تكميلي متوسطه 23
تاريخچه آموزش پيش دبستاني ایران 25
آموزش پيش دبستاني ایران 31
برنامه هاي آموزشي 31
برنامه ريزي و مديريت آموزشي 32
اهداف آموزشي 33
اهداف مقطع آموزش پيش دبستاني 33
استراتژي هاي آموزشي 35
آموزش ابتدايي ایران 36
اهداف مقطع آموزش ابتدايي 36
مدت زمان دروس آموزشي مقطع آموزش ابتدايي 37
اهداف كيفي آموزش ابتدايي 37
اهداف كمي آموزش ابتدايي 38
مشكلات اصلي آموزش ابتدايي 41
نرخ ثبت نام ناخالص 43
دلايل افزايش نرخ ثبت نام ناخالص (GER) 44
دلايل كاهش نرخ ثبت نام ناخالص (GER) 45
(نرخ ثبت نام خالص NER) 47
مقطع آموزش راهنمايي ایران 49
اهداف مقطع آموزش راهنمايي 49
برنامه هاي آموزشي 49
مقطع تكميلي متوسطه 50
اهداف مقطع تكميلي متوسطه 50
مقطع آموزش پيش دانشگاهي ایران 51
برنامه هاي آموزشي 51
نظام آموزش عالي ایران 52
تاريخچه تحولات آموزش عالي 52
اركان نظام آموزش عالي 53
دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي 56
مراكز دولتي 57
مراكز غيردولتي 58
دانشگاه آزاد اسلامي 58
مؤسسات آموزش عالي غيردولتي (غيرانتفاعي) 59
آموزش از راه دور 60
گزينش دانشجو 62
گزينش دانشجو در مراكز دولتي 62
گزينش دانشجو در مراكز غيردولتي 63
دوره هاي آموزشي 64
برنامه ريزي آموزشي 65
هيأت علمي مراكز آموزش عالي 66
پژوهش و فناوري 71
اقدامات 72
منزلت و رسالت فرهنگي و اجتماعي 73
روابط علمي، منطقه اي و بين المللي 75
مديريت اجرايي، امور معيشتي و رفاهي 76
ارزيابي داخلي مراكز آموزش عالي 77
تحولات برنامه ريزي آموزشي مراكز آموزش عالي 77
كميسيون جامع برنامه ريزي آموزش عالي 78
اهداف كميسيون 80
وظايف كميسيون 80
فعاليت هاي كميسيون 81
فعاليت هاي كلان برنامه ريزي 81
فعاليتهاي اجرايي 82
كميسيون معين برنامه ريزي 82
آموزش غير رسمي ایران 83
برنامه ريزي و مديريت آموزشي 84
سازمان نهضت سوادآموزي (LMO) 84
مقاطع تحصيلي 84
مقطع ابتدائي 85
مقطع تكميلي 85
مقطع نهائي 86
پايه پنجم تحصيلي 86
دوره هاي تكميلي سوادآموزي 86
طرحهاي سوادآموزي پايه 87
مشكلات عمدة سازمان نهضت سوادآموزي (LMO) 95
سياستهاي اخير سازمان نهضت سوادآموزي 96
راه كارها و طرحهاي آتي سازمان 98
آموزش استثنائي ایران 99
معلمين آموزش استثنائي 100
نرخ معلمين آموزش استثنائي با صلاحيت انجمن علمي 100
آموزش معلمان ایران 104
دوره هاي آموزش ضمن خدمت 104
اصول و اهداف كلي آموزشي ایران 105
اولويتها و علايق آموزشي ایران 106
طرح هاي آموزشي ایران 107
طرح آموزش و پرورش دختران 108
نتيجه گيري 110
طرح آموزش زنان 111
طرح آموزش و پرورش پناهندگان 112
طرح آموزش والدين 113
طرح آموزش خانواده 113
تأمين بودجه برنامه‌هاي آموزش خانواده 114
طرحهاي عملي آموزشي 115
برنامه‌هاي عملي 115
اهداف و استراتژي 115
اصلاحات آموزشي ایران 117
افزايش فضاهاي آموزشي 118
ارزيابي آموزشي 119
قوانين آموزشي و پرورشي ایران 122
مديريت و برنامه ريزي آموزشي ایران 123
نهادهاي مركزي مديريتي 124
عملكرد وزارت آموزش و پرورش 128
بودجه و هزينههاي جاري آموزشي ایران 134
ملاحظات تاريخي فرانسه 136
ملاحظات جغرافيايي 138
ملاحظات سياسي 139
ملاحظات اقتصادي 140
جمعيت 141
جمعيت خارجي 142
ملاحظات علمي 142
سياستهاي آموزشي فرانسه 143
اصلاح سياستهاي آموزشي 147
ساختار آموزشي فرانسه 149
آموزش پيش دبستاني فرانسه 153
ساختار آموزشي 153
سياستهاي آموزشي 155
اهداف آموزشي 155
نقاط ضعف و قوت آموزشي 158
آموزش پايه فرانسه 160
آموزش ابتدايي فرانسه 162
تاريخچه 162
ساختار آموزشي 163
اهداف آموزشي 165
برنامه‌هاي آموزشي و ارزشيابي تحصيلي 165
آموزش متوسطه فرانسه 168
تاريخچه 168
ساختارآموزشي فرانسه 169
اهداف آموزشي 170
ساختار آموزشي 172
مديريت آموزشي 173
نهادهاي مديريتي 175
مراكز اطلاع رساني و مشاوره تحصيلي (CIO) 177
سياستهاي آموزشي 179
ساختار آموزشي 180
مقاطع تحصيلي 184
دوره‌هاي درازمدت آموزشي 187
كالجهاي آموزش عالي 195
ساير انستيتوهاي آموزش عالي 198
مراكز تكنسين عالي (STS) 198
كلاسهاي مقدماتي و مدارس عالي 198
مراكز آموزش عالي فني و حرفه اي(ITU) 200
مراكز آموزش پزشكي 201
انستيتوهاي تخصصي دانشگاهي (IUP) 201
ارزشيابي تحصيلي 202
مراكز خدماتي دانشگاهي 207
اصلاحات آموزشي 209
حركت شتابنده به سوي جذب دانشجوي خارجي 214
آموزش غير رسمي فرانسه 219
مدارس آزاد 219
تاريخچه 219
آموزش از راه دور 221
سياستهاي آموزشي 221
آموزش استثنايي فرانسه 222
آموزش معلمان فرانسه 223
تاريخچه 223
آموزش معلمين مقطع ابتدايي 224
آموزش معلمين مقطع متوسطه 226
تاريخچه 226
آموزش معلمين فني و حرفه اي 227
آموزش اساتيد دانشگاهي(IUFM) 228
انستيتوهاي دانشگاهي آموزش معلمان 228
آموزش ضمن خدمت 229
دوره‌هاي آموزشي 229
اصول و اهداف آموزشي فرانسه 231
اولويتهاي آموزشي فرانسه 232
سازماندهي نظام آموزشي 232
طرحهاي آموزشي 234
اصلاحات آموزشي فرانسه 244
ارزيابي تحصيلي فرانسه 246
قوانين آموزشي فرانسه 247
مديريت آموزشي 250
تقسيم مسئوليت ها 254
بودجه آموزشي فرانسه 255
نهادهاي تأمين كننده بودجه مقطع آموزش متوسطه 255
هزينه زندگی دانشجويان خارجي 256
مقدمه
آموزش يكي از مهم ترين اركان هر نظام اجتماعي به شمار مي رود. در جوامع پيشرفته كه روز به روز بر پيچيدگي آن افزوده مي شود بدون آموزش هاي لازم، زندگي ممكن نخواهد بود. به تناسب گسترش مهارت هاي كار و زندگي در شرايط كنوني، نظام آموزش هر جامعه اي نياز به ارتقاء كمي و كيفي دارد. سياست گذاري و برنامه ريزي در مسائل آموزشي در سطوح و حوزه هاي مختلف اعم از ابتدايي، متوسطه وآموزش عالي و نظاير آن يكي از سرنوشت سازترين حوزه ها است. سياست گذاري در اين حوزه امري پويا و متحول است كه به فراخور نياز جوامع بايد دست خوش تغيير و اصلاح گردد. در اين بين بهره مندي از سياست ها و تجارب آموزش ساير كشورها در طراحي نظام آموزشي كشور بسيار مفيد و مؤثر مي باشد.
امروزه كشورهاي مختلف جهان از ساختارهاي آموزشي متفاوتي برخوردار مي باشند كه طبيعتاً ساختارهاي فوق در هركشوري بنا بر سياست ها، برنامه ها و اهداف مورد نظر آن كشور متفاوت مي باشد. دراين ميان، تلاش براين است كه نظام آموزشي هر يك از كشورها با تحولات اجتماعي و پيشرفت هاي فرهنگي متناسب با قرن بيست و يكم هم گام گردد و از سويي ديگر، هماهنگي هاي لازم بين برنامه هاي آموزشي و بازار كار در حوزه هاي مختلف خدماتي، صنايع، كشاورزي، بازرگاني و غيره برقرار گردد.
در طي سال هاي اخير، كشور ايران نيز با توجه به ناكارآمدي نظام هاي آموزشي گذشته در تحقق اهدافي نظير تناسب توليدات نظام آموزشي با بازار كار، برخورداري از راه بردها و روي كردهاي نوين آموزشي، برخورداري و بهره وري از فن آوري روز در ابعاد مختلف آن و… دست خوش تحولاتي نه چندان گسترده و بعضاً موردي بوده است. اما از آن جا كه اعمال تغييرات مذكور هنوز ازشكل آرماني برخوردار نگرديده است،آشنايي و بررسي ساختار نظام به عنوان سرآغاز مطالعات جامع درخصوص تجارب آموزشي كشورهاي مختلف به ويژه كشورهايي كه از شرايط و امكانات مشابه كشور ايران برخوردار مي باشند مطرح مي باشد.
قاره آسيا
در قاره پهناور آسيا با مجموعه متنوعي از نظام هاي آموزشي مواجه مي باشيم كه از يك سو برخي به دليل تطابق بيش تر وضعيت نظام با اهداف از پيش تعيين شده و برخورداري از امكانات، تجهيزات و نيروي انساني آموزش ديده از وضعيت مطلوب تري برخوردار بوده و از سوي ديگر برخي نيز با ادامه حاكميت روش هاي سنتي برنظام آموزشي مدارس از بازدهي لازم برخوردار نبوده و به دلايل عدم تأمين منابع مالي مورد نياز، عدم برخوداري از امكانات، فرصت ها، تجهيزات و شرايط لازم از آموزشي پويا محروم مي باشند. در اين پيش گفتار تجزيه و تحليل نظام آموزشي كشورهاي جهان مد نظر نبوده بلكه به نگاهي توصيفي به اطلاعات موجود اكتفا مي گردد.
مقطع آموزش پايه : براساس قوانين مصوب هر يك از كشورهاي جهان بخشي از مقطع تحصيلي به عنوان مقطع آموزش پايه تلقي گرديده و كليه شهروندان مؤظف اندكه پس از احراز شرايط لازم و قانوني ازآموزش قانوني اين مقطع برخوردار گردند. دولت ها نيز به نوبه خود مؤظف اند در جهت برخورداري هرچه بيشتر شهروندان از اين مقطع تسهيلات لازم را فراهم نموده و به ارائه خدمات به صورت رايگان مبادرت نمايند.مقطع آموزش اجباري در برخي از كشورهاي قاره آسيا (26 درصد) من جمله كشورهاي تركيه، سوريه، ويتنام، ايران، امارات متحده عربي و….. تنها شامل مقطع آموزش ابتدايي و در ساير كشورها نيز (48 درصد) اين مقطع دو مقطع آموزش ابتدايي و مقدماتي متوسطه را شامل مي گردد.در ميان كشورهاي آسيايي طولاني ترين مقطع آموزش پايه به كشورهاي برونئي دارالسلام با 12 سال و كشورهاي آذربايجان، ارمنستان، قزاقستان به مدت 11 سال تعلق دارد. كوتاه ترين مقطع آموزش پايه نيز به كشورهايي اختصاص دارد كه آموزش در آن مقطع تنها مختص مقطع ابتدايي بوده و حداقل دوره آموزشي 5 سال به طول مي انجامد. از جمله كشورهاي فوق مي توان به كشورهاي ميانمار، مغولستان، و.يتنام و…..اشاره نمود.
سن ورود به مقطع آموزش پيش دبستانيي : در ميان كشورهاي آسيايي كمترين سن ورود به آموزش پيش دبستانيي سن 2 سالگي ( در كشورهاي قبرس و اسرائيل(فلسطين اشغالي) و بيش ترين سن ورود به اين مقطع سن5 سالگي است كه در كشورهاي تايلند، اندونزي، ايران و…. مشاهده مي گردد. در اكثريت قريب به اتفاق كشورهاي قاره آسيا سن ورود به مقطع آموزش پيش دبستانيي 3 سال (48 درصد) و يا 4 سال (34 درصد) مي باشد.لازم به ذكر است مقطع آموزش پيش دبستانيي در عمده نظام هاي آموزشي كشورهاي دنيا اجباري نيست.
مقطع آموزش ابتدايي : پايين ترين سن ورود به مقطع آموزش ابتدايي سن 5 سالگي (در كشورهاي، پاكستان، سريلانكا، ميانمار) و مسن ترين دانش آموزان شاغل به تحصيل در مقطع ابتدايي نيز در كشورهاي فلسطين و اردن به دليل طولاني بودن آن مقطع با 15 سال سن و كشور يمن با 14 سال سن مشاهده مي گردد. طولاني ترين مقطع آموزش ابتدايي (10 سال) در كشورهاي فلسطين و اردن مشاهده مي گردد.
مقطع آموزش متوسطه : مقاطع آموزش رسمي با توجه به اهميت مقاطع در نظام آموزشي كشورهاي جهان به دو مقطع اصلي آموزش ابتدايي و متوسطه تقسيم مي گردد در برخي از كشورهاي قاره آسيا (14 درصد) نظام آموزشي تنها به دو مقطع مذكور تقسيم شده و از انشعابات بيشتري برخوردار نمي باشد. به عنوان مثال دركشور آنگوئيلا (دوره ابتدايي 10 سال و مقطع متوسطه4 سال)، يمن (دوره ابتدايي 9 سال و مقطع متوسطه 3 سال ) به طول مي انجامد و اين درحالي است كه در اكثر كشورهاي اين قاره (86 درصد ) مقطع آموزش متوسطه خود از دو مقطع كوتاه تر با عناوين مقطع مقدماتي متوسطه و مقطع تكميلي متوسطه متشكل مي گردد.كوتاه ترين طول مدت متوسطه در مجموع كشورهاي قاره آمريكا در كشور ونزوئلا با طول مدت 2 سال و در كشور السالوادور و برزيل با طول مدت 3 سال و طولاني ترين مقطع متوسطه 8 سال نيز در كشورهاي سريلانكا،كويت ودر كشورهاي آذربايجان، بنگلادش، تركمنستان، سنگاپور، هند به مدت (7سال) مشاهده مي گردد. طولاني ترين مقطع مقدماتي متوسطه در كشور سريلانكا با 6 سال طول مدت مقطع و كوتاه ترين آن با 2 سال طول مدت مقطع در كشور بوتان مشاهده مي گردد. طولاني ترين مقطع تكميلي متوسطه 4 سال (در كشور هاي پاكستان، كويت، ايران) و كوتاه ترين مقطع در كشورهاي چين، گرجستان، مغولستان، مالديو و….مشاهده مي گردد.
قاره اروپا
درميان قاره هاي جهان قاره اروپا را مي توان به عنوان جايگاهي قلمداد كرد كه مجموعه اي از پيشرفته ترين و متنوع ترين نظام هاي آموزشي را در خود جاي داده است. دلايل پيشرفت اين نظام ها را مي توان در عواملي ذيل جستجو نمود:
1- استقرار و اجتماع اكثر كشورهاي توسعه يافته در اين قاره،
2- قدمت فرهنگي و سوابق ممتد و طولاني علمي و آموزشي در هر يك از كشورها،
3- وقوف براهميت و نقش آموزش و پرورش در توسعه جامعه و سرمايه گذاري هاي لازم در اين زمينه،
4- شناسايي و بهره برداري مفيد كشورها از منابع، ظرفيت ها و پتانسيل هاي موجود خود،
5- برنامه ريزي و آينده نگري ها لازم،
6- ساختار مناسب مديريتي حاكم بر نظام آموزشي،
7- بهره گيري از مشاركت هاي مؤثر مردمي،
8- برخورداري و به كارگيري فن آوري پيشرفته در چارچوب برنامه آموزشي
لازم به توضيح است ميزان كارآيي نظام هاي آموزشي و برخوداري از عوامل فوق در كشورهاي اين قاره يك سان نبوده و مي توان كشورهاي مختلف را از اين نظر به سطوحي مختلفي تقسيم بندي نمود. اما شاخص ترين نمونه ها را مي توان در كشورهاي آلمان، انگليس، اسكانديناوي و… مشاهده كرد. همان گونه كه در ابتدا نيز در اين نوشتار نگاهي توصيفي به ساختار نظام آموزشي مدنظر بوده و طرح مطالب فوق تنها به منظورجلب توجه پژوهش گران و علاقه مندان به اين حوزه براي بررسي و مطالعه در زمينه شيوه هاي مختلف مديريت و اداره آموزش و پرورش، نوآوري هاي آموزشي، پيوند آموزش با بازار كار و اشتغال، حضور مؤثر مردم و مشاركت هاي مردمي در آموزش و غيره است كه در گام هاي بعدي مي تواند حوزه مطالعاتي مناسبي را پيش روي علاقه مندان امر آموزش قرار دهد.
مقطع آموزش پايه : آموزش پايه در تعداد كمي از كشورهاي اين قاره (7 درصد) براي مثال كشورهاي آلباني، مقدونيه، لهستان و….. تنها مقطع ابتدايي را در برمي گيرد. در اكثر كشورها نيز (88 درصد) اين مقطع شامل مقطع ابتدايي و مقدماتي متوسطه مي گردد. اين وضعيت در كشورهايي مانند آلمان، بلژيك، انگليس، هلند و….. مشاهده مي شود. لازم به توضيح است تعداد معدودي از كشورها (5درصد) اطلاعات ويژه اين مقطع را گزارش نكرده اند.
درميان كشورهاي اروپايي طولاني ترين مقطع آموزش پايه مربوط به كشور هلند با 13 سال و بعد از آن كشورهايي مانند آلمان، جبل الطارق، بلژيك و… به ميزان 12 سال به طول مي انجامد. كوتاه ترين مقطع آموزش پايه نيز 8 سال بوده كه در كشورهايي مانند اسلواني، بلغارستان، روماني، سن مارينو و… مشاهده مي گردد.
سن ورود به آموزش پيش دبستاني : درميان كشورهاي اروپايي كمترين سن ورود به آموزش پيش دبستاني سن 2 سالگي بوده كه در كشورهاي، اسپانيا، ايسلند، فرانسه و…. مشاهده شده و بيش ترين سن ورود به اين مقطع 5 سالگي است كه تنها در كشور سوئيس به اجرا در مي آيد. در اكثر كشورهاي اين قاره سن ورود به مقطع پيش دبستانيي سن 3 سال است.
مقطع آموزش ابتدايي : پايين ترين سن ورود به مقطع آموزش ابتدايي سن 4 سالگي است كه در كشور جبل الطارق ديده شده و در عين حال پايين ترين سن ورود به اين مقطع در جهان مي باشد و مسن ترين دانش آموزان شاغل به تحصيل در مقطع ابتدايي نيز در كشورهاي لهستان و مقدونيه به دليل طولاني بودن آن مقطع با 14 سال سن مشاهده مي گردد. طولاني ترين مقطع ابتدايي با 8 سال طول مدت مقطع نيز در كشورهاي آلباني، جبل الطارق و مقدونيه، به اجرا در مي آيد. كوتاه ترين طول مقطع نيز 3 سال بوده كه متعلق به كشورروسيه فدرال مي باشد و در عين حال اين مدت زمان ركورد كوتاه ترين مقطع ابتدايي در جهان نيز به حساب مي آيد.
مقطع آموزش متوسطه : به طور كلي مقطع هاي آموزش رسمي با توجه به اهميت آن ها در نظام آموزشي كشورهاي جهان به دو بخش اصلي ابتدايي و متوسطه تقسيم مي شوند در برخي از كشورها قاره اروپا (7 درصد) براي مثال كشورهاي آلباني، مقدونيه و لهستان (دوره ابتدايي 8 سال و مقطع متوسطه 4 سال) نظام آموزشي تنها به دو گروه مورد اشاره تقسيم شده و از تفكيك بيشتري برخودار نمي باشد ، اما در اكثر كشورهاي اين قاره (86 درصد ) مقطع متوسطه به دو مقطع كوتاه تر تقسيم گرديده كه با عناوين مقطع مقدماتي متوسطه و مقطع تكميلي متوسطه شناخته مي شوند. كوتاه ترين طول مدت متوسطه در مجموع كشورهاي قاره اوروپا در كشورآلباني، مقدونيه و لهستان با طول مدت 4 سال مشاهده گرديده و طولاني ترين مقطع متوسطه 9 سال مي باشد كه در كشور آلمان به اجرا در مي آيد و در عين حال طولاني ترين دوره متوسطه در جهان به حساب مي آيد. طولاني ترين مقطع مقدماتي متوسطه در كشور آلمان با 6 سال و سپس 5 سال در كشورهاي لتوني، ليتواني، روسيه فدرال و….مشاهده مي شود. و كوتاه ترين آن نيز با 2سال طول مدت دركشورهاي اسپانيا، استوني، بلژيك، مالت و… به اجرا در مي آيد. طولاني ترين مقطع تكميلي متوسطه 5 سال است كه در كشورهايي مانند سن مارينو و مالت، و كوتاه ترين مقطع با 2 سال طول مدت مقطع در كشورهايي مانند اوكراين، ايرلند، روسيه سفيد و مشاهده مي شود………….
