فهرست مطالب

فصل اول

1- كليات تحقيق ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1

چكيده ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

1-1 سوال تحقيق ………………………………………………………………………………………………………………………………… 1

1-2 بيان مسأله ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 2

1-3 اهميت وضرورت تحقيق ……………………………………………………………………………………………………………… 3

1-4 سابقه‌ي تحقيق …………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

1-5 اهداف تحقيق ………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-6 فرضيه تحقيق ………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-7 روش تحقيق …………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-8 روش كسب داده‌ها ………………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-9 مباني نظري تحقيق ……………………………………………………………………………………………………………………… 4

فصل دوم

2- مبانی نظری………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6

2-2-ارزشها واهمیت بافت تاریخی……………………………………………………………………………………………………. 10

2-3- معرفی بازار……………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-4- مطالعات تاریخی در مورد بازار…………………………………………………………………………………………………. 14

2-4-1-پیدایش بازار………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-4-1-1-شناخت بازار…………………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-4-1-2-پیدایش بازار در سکونت گاههای پیش از تاریخ……………………………………………………………. 14

2-4-1-3-ویژگی های کالبدی ومعماری بازارها……………………………………………………………………………… 21

2-4-1-3-1- برخی از ویژگی های فضایی وکالبدی بازارها………………………………………………………….. 24

2-4-1-3-2-مصالح وفن بنا…………………………………………………………………………………………………………….. 27

2-5-نقش اجتماعی بازارها………………………………………………………………………………………………………………… 29

2-6- چگونگی توزیع فضایی ووجه تسمیه………………………………………………………………………………………. 32

2-6-1- ویژگی های فضایی وموقعیت شهری راسته ها وفضاهای گوناگون بازار………………………….. 32

2-6-2- جاذبه وکشش مراکز وراسته های تخصصی………………………………………………………………………. 33

2-6-3 – همجواری فعالیتهای سازگار

-6-4- امنیت ، نظارت وکنترل ………………………………………………………………………………………………………… 34

2-6-5- عوامل موثر در تجمع بازرگانان…………………………………………………………………………………………… 35

2-7-معماری بازار ویژگیهای آن………………………………………………………………………………………………………… 37

2-7-1- سقف بازار وعلت وجودآن…………………………………………………………………………………………………… 39

2-8- بازارها در ایران ………………………………………………………………………………………………………………………… 42

2-9-فضاهای تشکیل دهنده بازارها در ایران…………………………………………………………………………………… 43

2-10- انواع بازار………………………………………………………………………………………………………………………………… 43

2-11-بازار هسته ی اصلی شهر……………………………………………………………………………………………………….. 44

2-12- مورفولوژی بازار………………………………………………………………………………………………………………………. 45

2-13- کارکرد بازار…………………………………………………………………………………………………………………………….. 45

2-14- مسجد…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

2-15- توقفگاهها………………………………………………………………………………………………………………………………… 48

2-16- بررسی انبارها ……………………………………………………………………………………………………………………….. 48

2-17- عملکرد عناصر کالبدی ………………………………………………………………………………………………………… 49

2-18- عناصر کالبدی ونیاز های شهروندان…………………………………………………………………………………….. 50

2-19-رابطه فیزیکی عناصر کالبدی با بازار……………………………………………………………………………………… 51

2-20- سیر تحول فیزیکی عناصر کالبدی ……………………………………………………………………………………… 52

2-20-1- دوره نوجوانی عناصر کالبدی…………………………………………………………………………………………… 52

2-20-2- دوره بلوغ عناصر کالبدی…………………………………………………………………………………………………. 53

2-20-3- دوره پیری عناصر کالبدی ………………………………………………………………………………………………. 53

2-21- عوامل جغرافیایی وتوزیع زمان فعالیتهای تجاری……………………………………………………………….. 54

2-21-1- توزیع زمانی فعالیتهای تجاری در طول شبانه روز ……………………………………………………….. 54

2-21-2- توزیع زمانی فعالیتهای تجاری در طول سال………………………………………………………………….. 55

2-22-ویژگی های عمده بخش مرکزی (بازار)شهرها……………………………………………………………………… 56

2-23- مفاهیم وتعاریف مراکز خرید………………………………………………………………………………………………… 58

2-24- تاریخچه وسیر تکاملی خرید…………………………………………………………………………………………………. 58

2-25- جذابیت برای مراجعه کنندگان……………………………………………………………………………………………. 60

2-26- کیفیات بازار…………………………………………………………………………………………………………………………… 63

فصل سوم

3- نمونه موردی جهان وایران……………………………………………………………………………………………………………. 71

3-1- سابقه ساماندهی بافتهای تاریخی در مراکز شهری دنیا…………………………………………………………. 71

1-1-3 – شهر موستار

3-1-2- ایالات متحده امریکا …………………………………………………………………………………………………………… 73

3-1-3- لس آنجلس ………………………………………………………………………………………………………………………… 74

3-1-4- ایتالیا…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

3-2-نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………… 79

3-3- سابقه ساماندهی درایران ………………………………………………………………………………………………………… 80

3-3-1- نمونه مورد تبریز………………………………………………………………………………………………………………….. 80

فصل چهارم

4- بررسی وشناخت شهر ………………………………………………………………………………………………………………….. 87

4-1- وجه تسمیه ……………………………………………………………………………………………………………………………… 87

4-2- شناخت تاریخچه ، علل پیدایش ، چگونگی توسعه شهر وروند رشد آن…………………………….. 88

4-3- تحولات شهر تویسرگان د رمعاصر…………………………………………………………………………………………… 91

4-4- خصوصیات جغرافیایی ……………………………………………………………………………………………………………. 94

4-4-1- موقعیت ریاضی ………………………………………………………………………………………………………………….. 94

4-4-2- موقعیت جغرافیایی……………………………………………………………………………………………………………… 94

4-4-3- تقسیمات سیاسی ………………………………………………………………………………………………………………. 95

4-4-4- توپوگرافی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 95

4-4-5- شیب…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

4-4-6- عوامل محدودکننده توسعه شهر………………………………………………………………………………………… 96

4-4-7- زمین شناسی………………………………………………………………………………………………………………………. 97

4-4-8- خاک شناسی ……………………………………………………………………………………………………………………… 97

4-4-9- زلزله ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 99

4-4-10- مسائل هواشناسی ……………………………………………………………………………………………………………. 99

4-5-خصوصیات اجتماعی شهر ومحلات مختلف آن…………………………………………………………………… 104

4-5-1- تعیین محدوده محله های مختلف در شهر وچگونگی روابط آنها با یکدیگر………………… 106

4-6- بافت وسازمان شهر………………………………………………………………………………………………………………… 108

4-7- ساختار شهر تاریخی توسرگان………………………………………………………………………………………………. 110

4-8- عملکرد بازار وتحولات آن……………………………………………………………………………………………………… 111

4-9- شناخت عناصر وفضاهای مهم وبا ارزش تاثیر گذار…………………………………………………………….. 115

4-9-1- بازار سرپوشیده ………………………………………………………………………………………………………………… 116

4-9-2- قیصریه………………………………………………………………………………………………………………………………. 123

4-9-3 –مسجد جامع…………………………………………………………………………………………………………………….. 124

 4-9-4- چنار مسجد باغوار

4-9-5- مدرسه شیخ علی خانی ………………………………………………………………………………………………….. 126

4-9-6- حمام خان…………………………………………………………………………………………………………………………. 127

4-9-7- خیابان شهیدباهنر…………………………………………………………………………………………………………….. 127

4-9-8 میدان امام…………………………………………………………………………………………………………………………… 128

4-9-9- مراکز تجاری جدید…………………………………………………………………………………………………………… 129

4-10- بررسی وویژگی های کالبدی بازار……………………………………………………………………………………… 130

4-11- بررسی ویژگیهای شبکه شهری پیرامون بازار…………………………………………………………………… 131

4-11-1- ویژگیهای شبکه اصلی ارتباطی بازار…………………………………………………………………………….. 132

4-12- میزان عبور ومرور در بازار وجمعیت استفاده کننده……………………………………………………….. 136

4-13- بررسی روحیات اجتماعی مردم واقع در بافت قدیمی وپیرامون بازار……………………………. 137

4-13-1- محل ها وچگونگی برگزاری مراسم اجتماعی بازار……………………………………………………… 139

4-13-1-1- تکایا ومساجد بافت تاریخی …………………………………………………………………………………….. 139

4-13-1-2- برگزاری مراسم ایام محرم……………………………………………………………………………………….. 139

4-13-1-3- برگزاری مراسم نماز جمعه……………………………………………………………………………………… 140

4-14- بررسی ویژگیهای اقتصادی بازار………………………………………………………………………………………… 141

4-14-1- برآورد تعدادشاغلین در بازار…………………………………………………………………………………………. 141

4-14-2- بررسی میزان وانواع مشاغل ومغازه های موجود ومتروکه………………………………………….. 141

4-14-3- بررسی مشاغل واصناف قدیمی در بازار تویسرگان ……………………………………………………. 144

4-15- بررسی و شناخت عناصر ساختاری در بازار تویسرکان……………………………………………………. 144

4-15-1- کرسی چینی ………………………………………………………………………………………………………………… 144

4-15-2- دیورهای باربر…………………………………………………………………………………………………………………. 145

4-15-3- ستون ها…………………………………………………………………………………………………………………………. 147

4-15-4- پوشش ها ……………………………………………………………………………………………………………………… 148

4-15-5- تویزه ها………………………………………………………………………………………………………………………….. 149

4-15-6- کف ………………………………………………………………………………………………………………………………… 150

4-15-7- نورگیرها…………………………………………………………………………………………………………………………. 151

4-16- ورودی ها …………………………………………………………………………………………………………………………… 152

4-17- تاثیر اقلیم در ساخت بازار…………………………………………………………………………………………………. 158

4-17- تاثیر تابش آفتاب در حرارت داخلی بازار…………………………………………………………………………. 158

4-17-1- 1ه رسانش ……………………………………………………………………………………………………………………. 158

4-17-2- 2 ه تابش ……………………………………………………………………………………………………………………… 158

2-17-4 – باد

4-17-3- برف و باران و رطوبت هوا……………………………………………………………………………………………… 159

4-18- شناخت مصالح بکار رفته در بازار……………………………………………………………………………………… 160

4-18-1- گل …………………………………………………………………………………………………………………………………. 160

4-18-2- خشت……………………………………………………………………………………………………………………………… 160

4-18-3- کاهگل …………………………………………………………………………………………………………………………… 161

4-18-4- گچ …………………………………………………………………………………………………………………………………. 161

4-18-5- گچ و خاک…………………………………………………………………………………………………………………….. 161

4-18-6- آجر…………………………………………………………………………………………………………………………………. 162

4-19 -کاربرد مصالح در عناصر ساختاری بازار…………………………………………………………………………….. 162

4-19-1- پی ها……………………………………………………………………………………………………………………………… 162

4-19-2- ستونها…………………………………………………………………………………………………………………………….. 162

4-19-3- پوشش های سقف…………………………………………………………………………………………………………. 163

5-19-4- پوشش لنگه پوش با بام سطح……………………………………………………………………………………… 163

4-19-5- دیوارها……………………………………………………………………………………………………………………………. 163

4-19-6- جرزها ……………………………………………………………………………………………………………………………. 164

4-19-7- دیوارهای جدا کننده ……………………………………………………………………………………………………. 164

4-19-8- بام ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 164

4-20- آسیب شناسی بازار تویسرکان…………………………………………………………………………………………… 166

4-20-1- بررسی آسیب های فرهنگی ،اجتماعی و جمعیتی در بافت تاریخی و تاثیر آن بر بازار 167

4-21- بررسی آسیب شناسی کالبدی بازار تویسرکان………………………………………………………………… 168

4-21-1 تاثیر عوامل جوی و اقلیمی بر شالوده کلی بنا……………………………………………………………… 170

4-21-1-1- تاثیر بارش بر شالوده کلی بنا………………………………………………………………………………….. 170

4-21-1-2- تاثیر باد بر شالوده کلی بنا……………………………………………………………………………………….. 171

4-21-1-3- تاثیر خورشید و نوسانات دما بر شالوده کلی بنا…………………………………………………….. 173

4-21-1-4- تاثیر زلزله بر شالوده کلی بنا…………………………………………………………………………………… 173

4-21-1-5- تاثیر عوامل زیستی یا بیولوژیک بر شالوده کلی بنا……………………………………………….. 174

4-21-1-6- تاثیر عوامل زمان بر شالوده کلی بنا………………………………………………………………………… 174

4-21-1-7- تاثیر عوامل انسانی بر شالوده کلی بنا…………………………………………………………………….. 174

4-22- تاثیر عوامل فرسایش بخش بر عناصر اصلی (سقف ،کف،دیوارهای داخلی و خارجی ).. 175

4-22-1- ناحیه محاور پی ها ………………………………………………………………………………………………………. 176

4-22-2- نقاطی از بنا که در شیب قرار دارند(پوشش ها)…………………………………………………………. 176

3-22-4 – منافذ و ترکها

4-22-4- نقاطی که در نبش ها قرار دارند………………………………………………………………………………….. 176

4-22-5- سطح خارجی بازار………………………………………………………………………………………………………… 176

4-23- تاثیر عوامل مخرب و فرسایش بخش بر مصالح مورد استفاده در بازار تویسرکان………….. 177

4-24- هوازدگی مصالح………………………………………………………………………………………………………………….. 177

4-24-1- هوازدگی شیمیایی………………………………………………………………………………………………………… 178

4-24-2- هوازدگی فیزیکی …………………………………………………………………………………………………………. 178

4-24-3- هوازدگی زیست شناختی ……………………………………………………………………………………………. 179

4-25- فرسایش آجرها و ملات ها ………………………………………………………………………………………………. 179

فصل پنجم

5- طرح و پیشنهاد …………………………………………………………………………………………………………………………. 195

5-1- پیشنهاداتی برای برنامه ریزی شهری در بافت قدیم بازار…………………………………………………… 195

5-2- توصیه هایی در زمنینه های اجرایی طرح ساماندهی ،مشارکت بازاریان و ادامه مشاغل
سنتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 202

5-2-1 چگونگی مراحل مشارکت بازاریان در اجرای طرح ساماندهی ……………………………………….. 203

5-2-2- زمینه مشارکت مردم و کسبه در طرح های ساماندهی ………………………………………………. 205

5-2-3- محورهای مشارکت ………………………………………………………………………………………………………….. 206

5-2-4- روش های مشارکت در بازار…………………………………………………………………………………………….. 207

5-3- میزان مداخله ……………………………………………………………………………………………………………………….. 208

5-3-1- پیشگیری از فرسایش ……………………………………………………………………………………………………… 209

5-3-2- حفاظت …………………………………………………………………………………………………………………………….. 209

5-3-3 -استحکام بخشی ………………………………………………………………………………………………………………. 209

5-3-4- ساماندهی ………………………………………………………………………………………………………………………… 210

5-3-5- احیاء………………………………………………………………………………………………………………………………….. 210

5-3-6-بازآفرینی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 210

5-3-7- بازسازی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 211

5-4- مبانی طراحی ساماندهی بازار تویسرکان ……………………………………………………………………………. 211

5-5- طرح ساماندهی بازار……………………………………………………………………………………………………………… 212

5-6- نحوه در مان در بازار تویسرکان…………………………………………………………………………………………….. 217

فهرست جداول

جدول 4-1- پارامترهای مربوط به آب و هوای شهر تویسرکان در یک دوره 10 ساله ……………. 102

جدول 4-2- درجه حرارت و میزان بارندگی در شهر تویسرکان طی ماه های مختلف ……………. 103

جدول 4-3- مشخصات مقاطع خیابان ها و حول بازار تویسرکان………………………………………………… 113

جدول 4-4- کیفیت ابنیه در بلوک های اطراف بازار……………………………………………………………………. 114

جدول 4-5 تعداد طبقات در بلوکهای اطراف بازار…………………………………………………………………………. 114

جدول 4-6- ویژگی های مشاغل رایج در بازار تویسرکان……………………………………………………………. 143

فهرست تصاوير

3-1 – نحوه ساماندهي و بازسازي در راسته بازار تبريز ………………………………………………………………… 84

3-2- حجره‌ها پس از بازسازي …………………………………………………………………………………………………………. 85

3-3-نحوه ساماندهي و بازسازي در راسته بازار تبريز …………………………………………………………………….. 85

3-4- نحوه ساماندهي و بازسازي در سراها – بازار تبريز ……………………………………………………………….. 85

1-تصویر راسته شمالی …………………………………………………………………………………………………………………… 118

2- تصویر سقف گالوانیزه ………………………………………………………………………………………………………………… 118

3- تصویر راسته جنوبی ………………………………………………………………………………………………………………….. 119

4- تصویر راسته شرقی …………………………………………………………………………………………………………………… 120

5-تصویر راسته غربی ……………………………………………………………………………………………………………………… 121

6- تصویر راسته مستوفی ………………………………………………………………………………………………………………. 122

7- تصویر قیصریه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 123

8- تصویر مسجد جامع تویسرکان…………………………………………………………………………………………………… 124

9- تصویر ورودی مسجد جامع از راسته بازار………………………………………………………………………………… 125

10- تصویر خیابان شهید باهنر………………………………………………………………………………………………………. 128

11- تصویر میدان امام…………………………………………………………………………………………………………………….. 129

12- تصویر خیابان حافظ غربی …………………………………………………………………………………………………….. 133

13- تصویر خیابان شهدا…………………………………………………………………………………………………………………. 134

14- تصویر خیابان شهید باهنر………………………………………………………………………………………………………. 135

15- دیوارهای باربر………………………………………………………………………………………………………………………….. 146

16- تصویر ستون ها ………………………………………………………………………………………………………………………. 147

17- تصویر پوشش ها …………………………………………………………………………………………………………………….. 149

18- تصویر کف ………………………………………………………………………………………………………………………………. 150

19- تصویر نورگیرها………………………………………………………………………………………………………………………… 151

20- ورودی شمالی ………………………………………………………………………………………………………………………… 152

21- ورودی جنوبی ………………………………………………………………………………………………………………………… 153

22- ورودی شرقی ………………………………………………………………………………………………………………………….. 154

23- ورودی غربی …………………………………………………………………………………………………………………………… 155

24- ورودی جنوبی غربی

25- تصویر مستوفی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 157

26- جنس بام………………………………………………………………………………………………………………………………….. 165

27- جنس بام ………………………………………………………………………………………………………………………………… 165

تصاوير آب شناسي

28- كف سازي ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 180

29- جدول كاري ……………………………………………………………………………………………………………………………. 181

30- سقف راسته شمال …………………………………………………………………………………………………………………. 182

31- دفع آب …………………………………………………………………………………………………………………………………… 183

32- روكش ديوار ……………………………………………………………………………………………………………………………. 184

33- كشيدن ملات …………………………………………………………………………………………………………………………. 185

34- نورگير ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 186

35- مشكلات وجود كارگران …………………………………………………………………………………………………………. 187

36- كنده كاري جلوي ورودي‌ها …………………………………………………………………………………………………… 188

37- سردر نامناسب ………………………………………………………………………………………………………………………… 189

38- عدم وجود پاركينگ ………………………………………………………………………………………………………………. 190

39- عدم وجود سردر مناسب ……………………………………………………………………………………………………….. 191

40- امتداد صف ايستگاه تاكسي …………………………………………………………………………………………………… 192

41- دست فروشان …………………………………………………………………………………………………………………………. 193

فهرست نقشه‌ها

1-    موقعيت بازار

2-    كاربري‌هاي اطراف بازار

3-    بلوك‌هاي اطراف

4-    قدمت ابنيه

5-    تراكم

6-    معابر مرتبط با بازار

7-    جزئيات

8-    جمعيت توسعه‌ي شهر

9-    قيمت سرقفلي

10- جهت باد

11- جنس بازشو

12- تصوير ورودي‌ها

13- شيب‌بندي

14- موقعيت پاركينگ

15- عناصر تأثير گذار

16- آسيب شناسي

17- كف سازي

18- ساماندهي بدنه راسته‌ها

19- جانمايي