فهرست مطالب
مقدمه 1
بخش اول: تاريخچه 8
– چشم انداز تاريخي صدا و بيان 8
– زبان در تاتر 30
بخش دوم: تكلم 51
– اندامهاي گفتار 52
– آواي كلام زبان فارسي 62
– توصيف آوايي مصوت ها و صامت ها 65
– تبيين تمايز صدا و گفتار 71
– توليد صدا 72
– تنفس(كليات) 77
– تمرين ها 80
بخش سوم: عناصر آواهنگ(لحن) 110
– كيفيت 112
– قدرت 116
– زمان 121
– دانگ صدا 124
– تمرين ها 125
بخش چهارم:تشديد كننده¬ها
– حلق/ بيني / دهان 135
– تنوع دانگ و شتاب 137
– تنوع ارتفاع صدا 138
– تمرين ها 140
ضميمه: زمانبندي 147
– شتاب 148
– ضرب 152
– ضرباهنگ 153
– منابع و مآخذ 156
بنام خدا
مقدمه
اين رساله درباره جذابترين حرفه¬ها در دنيا است. نيز درباره اين است كه چگونه بتوانيم زيباترين، متقاعدكننده-ترين و مؤثرين ابزار صوتي-يعني صداي انساني را توليد كنيم.
تأتر هنري است جمعي و وابسته به كار گروهي، و بازيگران مردماني هستند متكي به كار مشترك. كار بازيگري عليرغم تصور بسياري اشخاص، بسيار پرزحمت و شاق است . آنان نمي-توانند مسئوليت خود را تفويض كنند، نمي¬توانند در جريان تمرين و اجرا مرتكب غيبت شوند و بدون همكاري نمي¬توانند كار كنند. مهمتر از همه اينكه نمي¬توانند از زير بار تمرين هاي شخصي و مطالعه ي روزانه شانه خالي كنند.
بازيگران انسانهايي اجتماعي اند كه بايد با خودشان و نقش¬هايشان رابطة متقابل داشته باشند. بدن و صدا بايد هماهنگ با يكديگر حركت كنند، همچون زماني كه بازيگر با ديگران حركت و گفتگو مي كند. اين نكات پيشة بازيگر را هم جذاب مي سازد و هم بسيار مشكل.
من خود به عنوان بازيگر و كارگردان، و تماشاگر، بسيار ديده ام كه دانشجويان و مجريان كم تجربه و بعضاً پر تجربه به هنگام اجراي نقش، اجراي كلامي پيچيده كه مستلزم طراحي و تربيت بيان است، هراس از نرساندن صدا در سالني بزرگ، پرداخت خصايص شخصيت، الگوهاي متفاوت كلامي، مسئله زمان-بندي و نياز به انعطاف صدا، مشكلات عديده¬اي پيش روي خود مي يابند. در هرحال خوانندة اين سطور- بازيگر- در ارتباط با اين مشكلات پيوسته با پرسش¬هايي مواجه است، و اين رساله در پي آن است پاسخ¬هايي پيش رو قرار دهد تا هم دانش نظري او را پيرامون مسايل صدا و بيان صوتي بالا ببرد و هم مواد تمرين عملي براي وي تدارك ببيند . حتي بسياري معلمين مجرب صدا و همچنين بازيگران تواناي صحنه به ما ياد آور مي شوند كه بازيگر بايد نكاتي پيرامون آواز خو اندن بداند. زيرا آواز خواندن يكي از بهترين راههاي تربيت صدا است. “خواندن”، حس درك زير و بمي را تقويت مي¬كند، توجه به ضرب آهنگ را ملكه ذهن مي سازد، آگاهي از ضرب را افزايش مي دهد و موجب رواني و وضوح مي¬گردد.
بازيگر بايد بياموزد و آنچنان عمل كند تا به روح تماشاگر دست يابد. كار بازيگر اين است كه خود را برانگيزد و سرزنده و هوشيار نگاهدارد، نه به خاطر خود بلكه به خاطر تماشاگر. سخن گفتن بخشي از تخيل است، و چنانچه بازيگر دركي از آنچه بر زبان مي¬آورد نداشته باشد، يا اينكه در كجا سخن مي گويد و با چه كسي، صرفنظر از اينكه درست يا نادرست صدا توليد مي¬كند، سخن اش شنيده نخواهد شد.
نكته مهم ديگري كه بازيگر بايد به آن بيانديشد اين است كه بكوشد تماشاگر را با آنچه مي¬گويد درگير سازد، نه اينكه او را متوجه فنون بيان نمايد. فرق است ميان به نمايش گذاشتن خلاقيت از راه به كارگيري مهارت، و عرضة مهارت و فن.
بالاتر اشاره كردم كه صدا مانند سازي است كه بايد آنرا نواخت. بازيگر لازم است بتواند اين ساز را هم تند و هم كند بنوازد، و در انجام اين كار هم فني باشد و هم با احساس، اما در اينكه كداميك را بر ديگري مقدم بدارد جاي بحث و مجادله نيست-فن وسيله اي است براي انتقال هرچه بهتر حقيقت احساس (يا محتوا)، و چنانچه بازيگر بر اين گمان باشد كه يكي از اين دو در الويت است، به راه خطا رفته.
بازيگر لازم است ضمن فراگيري فن، شرايط فراخواندن احساس هاي گوناگون را به عنوان مشقي از مشق¬هاي بازيگري در درون خود ايجاد كند. يكي از اهداف اين رساله اين بوده است كه ضمن تدارك مواد تمرين سازنده و كارآمد، آنها را به گونه اي طرح كند كه هر دو مورد مزبور، يعني فن و احساس براي خواننده قابل تجربه باشد. اگر خواننده بازيگر است، پس اين رساله دربارة اوست، دربارة صداي اوست. تمرين هاي صدا و بيان كه در اين جا ارايه مي شود از ساده تا پيچيده مقدماتي تا پيشرفته را شامل خواهد شد كه برخي از آنها را ضمن كار گروهي يافته ام كه در جاي خود به آنها اشاره خواهم كرد. شما به عنوان بازيگر به قدرت صدا نياز داريد. اگر توانستيد اين نياز را در خود احساس كنيد,به وجوب تربيت صداي خود پي خواهيد برد. من اميدوارم چنين شود، زيرا در اين صورت امكان عظيمي را به حوزه بازيگري خود وارد مي سازيد و نتيجتاً توان اجراي توليدي را كه در آن شركت مي جوييد بالا مي بريد. يادگيري اين فن ويژه مشكل،اما در عين حال لذت بخش است. به جوهر هنر بازيگري بيانديشيد تا به معيارهاي بازيگري خوب دست يابيد و بتوانيد بازيگري رايج در توليدات صحنه اي و تصويري امروز را در كشورمان بررسي و نقد كنيد .
