بررسي بيوگرافي خاندان ابي وقاص و نقش آنها در تحولات مهم تاريخ اسلام در مقاطع مختلف
مقدمه:
طرح تحقيق، معرفي و نقد منابع
طرح تحقيق
1ـ طرح موضوع
يكي از دورانهاي حساس تاريخ جهان، عصر بعثت و نبوت آخرين پيامبر خدا حضرت محمد بن عبدالله (ص) است. مردي كه توانست انسان هايي را پرورش داده، بر روند تاريخ تأثير گذارد و مسير آن راتغيير دهد. در راستا بررسي زندگاني برخي از اين كارگزاران و همراهان خواندني و قابل بررسياست كه از ميان آنها سعد ابي وقّاص، فرزندش عمربن سعد و پسر برادرش هاشم بن عتبه ابنابي وقّاص هستند كه زندگي پرفراز و نشيبي دارند. از آنجايي كه پدر در زمان رسول خدا(ص) از مسلمانان اوليه بوده و يكي از اصحاب بشمار ميرود و پس ازرحلت آن حضرت تغييراتي هر چند به مرور در اين خانواده بوجود آمده تا جايي كه فرزندشعمربن سعد فرمانده سپاهي است كه امام حسين(ع) نوه همان پيامبر(ص) را با وضعفجيعي به شهادت ميرسانند اما از سوئي ديگر و پسربرادرش هاشم كه از پدري كافر بوده از شيعيانمخلص علي (ع) ميشود. پژوهش حاضر بررسي فراز و فرودهاي اين خانواده درتحولات قرن اول هجري است.
2ـ اهميت موضوع و علت انتخاب آن
بررسي بيوگرافي خاندان ابي وقاص كه در تحولات مهم تاريخ اسلام و مقاطع مختلف آن نقش ايفا نمودند باعث شده است كه براي فهم اين تحولات پژوهشي ترتيب داده شده و ضمن بررسي بيوگرافي اين خاندان و نقش و جايگاه آنان را در تاريخ اسلام مشخص شود.
3ـ سابقهي پژوهش
با توجه به دوره زندگاني اين اشخاص كه با صدر اسلام همزمان است در منابعاصلي تاريخ اسلام به صورت پراكنده مطالبي ياد ميشود و پژوهش هايي صورت گرفته اما به نظر ميرسد تاكنون به طور مستقل اين موضوع با چنين طرح سوالي مورد تحقيق و بررسي قرار نگرفتهاست. به همين علت تلاش ميشود اين پژوهش با استفاده از منابع اصلي و بررسي پژوهشهاي پراكندهي كه موجود است، سعي شده كه به اين سوال پاسخ داده شود.
4ـ سؤال اصلي پژوهش
به طور قطع همه صحابه و كارگزاران بزرگ رسول خدا(ص) يكسان نبودهاند بلكه برخي از آنها تأثيرات و نقش مثبت و احياناًبعضي از آنها نيز نقش منفي ايفا نمودهاند. در اين پژوهش سوال اصلي اين است:
نقش خاندان ابي وقّاص در تحولات سياسي، اجتماعي تاريخ اسلام چه بوده است؟
5ـ فرضيه پژوهش
فرضيه اصلي:
اين خاندان با دارا بودن روحية نظامي در يكي از بزرگترين صحنههاي نظامي تاريخ اسلام يعني قادسيه راه ورود فيزيكي اعراب و انديشه اسلامي را در شرق كشور گشود. پس از فتوحات در شرق سرزمينهاي خلافت به نوعي دوري از نظاميگري روي آورد، با اين همه همواره در مسايل مهم تأثيرگذار بوده، خصوصاً در روي كار آمدن خليفه سوم و همچنين در خلافت علي (ع) كه خود را كنار كشيده، با آن حضرت همراهي نكردند و نسل دوم اين خاندان نقش متفاوتي را ايفا نمودند يكي همراه علي (ع) و يكي قاتل فرزند آن حضرت و در زمرة آل ابيسفيان درآمد.
فرضيه رقيب: سعد و خانواده وي از خاندان مهم نبوده و در جريان خلافت علي(ع) زمانه مشحون فتنه بوده و سعد كار خبطي انجام نداده و كنارهگيري از خليفه كار خطايي نبوده است.
6ـ مفاهيم و متغيرها
الف) مفاهيم
خاندان ابي وقّاص: منظور سعدبن ابي وقّاص و پسرش عمربن سعد ابي وقّاص و پسر برادر سعديعني هاشم بن عتبه ابن ابي وقّاص است.