راهكارهاي توسعه نيروي انساني نخبه و پيشگيري از فرار مغزها
فهرست مطالب
چكيده تحقيق: 3
مقدمه: 5
هدف تحقيق: 6
روش تحقيق 8
قلمرو تحقيق: 9
سئوال تحقيق: 10
كاربران تحقيق: 11
كاربران اصلي اين تحقيق عبارتند از: 11
وزارت علوم، تحقيقات و فنّاوري و وزارت بهداشت، درمان و آموزش كشور 11
كليه دستگاههاي اجرايي و توليدي كه متكي به مغزافزار و نيروي انساني نخبه هستند 11
رياست جمهوري بويژه بنياد نخبگان 11
شوراي عالي انقلاب فرهنگي 11
مجلس شوراي اسلامي و قوة قضائيه 11
روش گردآوري اطلاعات 12
ابزار گردآوري اطلاعات 12
جامعه آماري و حجم نمونه 12
محدوديتهاي تحقيق 13
1. مفهوم شناسي نخبگان 17
چهار رويكرد عمده در مجموعه نظريات نخبگان از هم متمايز ميشوند 17
نظريهي كثرتگرايانهي نخبگان 17
نظريه نخبهگرايي 17
نظريه دمكراتيك نخبگان 17
ديدگاه مردم – نخبگان 17
منابع فيزيكي مانند وسايل توليد و … 18
منابع اقتصادي مثل سرمايه 18
1- نظريهي كثرتگرايانهي نخبگان 20
تغيير و توسعه جامعهي ايران 20
1-2- نظريه نخبهگرايي 22
1-3- نظريه دمكراتيك نخبگان 22
1-4- ديدگاه مردم – نخبگان 22
3. گردش مغزها و مهاجرت نخبگان 24
عوامل اقتصادي 25
جدول 1 عوامل مؤثّر در مهاجرت نخبگان 28
نظريههاي توضيحدهنده جذب، نگهداشت و مهاجرت نخبگان 31
نظرية سرمايه انساني 31
2- نظرية سرمايه اجتماعي 31
نظرية انتقال معكوس فنّاوري 32
نظرية دوگانگي ساختار 33
5. نظرية محروميت نسبي 33
6. نظرية مركز – پيرامون 34
8. نظرية تحصيل مغزها 34
10. نظريه اجتماعات پژوهشي: 35
12. نظريه نظام آموزش اقتباسي: 35
13. نظريه بحران منزلتي: 35
14. نظريه جاذبه – دافعه (Pull – Push) 36
موانع بازدارنده 36
الف- ارزيابي و فراتحليل قالب و روش شناسي آثار 38
عدم استفاده از تكنيكهاي پيشرفتة تجزيه و تحليل بجز موارد معدودي از پژوهشها 39
دورنماي وضعيت روششناسي پژوهشها 41
دورنماي وضعيت روششناسي پژوهشها (ادامه) 41
دورنماي وضعيت روششناسي پژوهشها (ادامه) 45
معرفي قالب آثار علمي 48
جدول 1 معرفي قالب آثار علمي 48
2- پراكندگي موضوعي آثار علمي 49
جدول 2 ـ پراكندگي موضوعي آثار علمي 49
3- دورة زماني انتشار تحقيق و اثر علمي 50
جدول 3ـ دورة زماني انتشار تحقيق و اثر علمي 50
4- ميزان همكاري محققان در تهية اثر 50
جدول 4ـ ميزان همكاري محققان در تهية اثر (ميزان هم پژوهي و همنويسي) 50
5- قلمرو رشتهاي آثار علمي 52
جدول 5 ـ قلمرو رشتهاي آثار علمي 52
7- ميدان مطالعه 54
12- بررسي ميزان اشتراك در تئوري و آموزههاي نظري 60
14- ميزان ارتباط و تناسب راهكارها وپيشنهادات 63
15- ميزان شفافيت و قابل اجرا بودن راهكارها و پيشنهادات 64
16- طبقه بندي سطوح پيشنهادات و راهكارها 65
منابع فارسي: 86
منابع لاتين: 90
چكيده تحقيق:
عنوان تحقيق «راهكارهاي توسعه نيروي انساني نخبه و پيشگيري از فرار مغزها» است كه با روش فراتحليل (Meta-Analysis) انجام شده است.
هدف فراتحليل حاضر نيل به نتايج كلي و كاربردي از طريق تركيب منابع و مطالعاتي است كه در داخل كشور در زمينة « توسعه نيروي انساني نخبه و پيشگيري از فرار مغزها» صورت گرفته است.
اين فراتحليل كه از طريق بررسي و ارزيابي 48 اثر علمي انجام شد دو بُعد روش شناختي و محتوايي را مد نظر قرار داد. در بُعد روش شناختي نتايج نشان داد كه مطالعات مورد بررسي در عين حال كه انباشت خوبي از ايدههاي نظري و راهكارهاي عملي را ارائه ميكنند داراي اشكالات و نواقص متعددي هستند از جمله: عدم سازگاري بين اهداف، چارچوب نظري، روش تحقيق، نتايج و راهكارها- بديهي بودن بسياري از فرضيهها- عدم استفاده از تكنيكهاي پيشرفتة تجزيه و تحليل- مناسب نبودن حجم نمونه – اتكا به روشهاي نظري و …
از جنبة محتوايي نيز اين فراتحليل پس از آسيب شناسي مختصر مطالعات و مشخص نمودن مشكلاتي چون عدم تناسب نتايج با اهداف پژوهش، ضعف ارتباط و تناسب راهكارها با هدف تحقيق و … در جستجوي تئوري مشترك و بنيادين تحقيق برآمد. در اين بررسي مشخص گرديد 6/39 آثار مبتني بر تئوري جاذبه- دافعه و 4/37 درصد مبتنيبر آموزههاي نظري مشابه و مرتبط با آن بودهاند. در درجه سوم 6/16 درصد آثار به ساير تئوريها تكيه كردهاند كه آنها نيز عمدتاً تعارضي با گروه اول و دوم نداشته و به دليل وسعت و قابليت فراگيري كه تئوري جاذبه- دافعه دارد ميتوان از آموزههاي آنها چون مبحث «چرخش مغزها» به عنوان مكمل بهره گرفت.
در زمينة راهكارهاي پيشنهادي، اين تحقيق نشان داد كه 72% از 255 پيشنهاد ارائه شده، غير شفاف و كلي و تنها 28% آنها قابل اجرا و شفافاند.
سپس اين راهكارها به چهار سطح بينالمللي، ملي (كلان) مياني ( سازماني) و خُرد (بازيگران) تقسيم گرديد. در اين ميان تأكيد اصلي محققان بر راهكارهاي سطح ملي (جامعه – كشور- دولت) بوده است.
در بخش پيشنهادات تلاش شد ضمن استفاده از پيشنهادات محققان، الزامات اجرايي تئوري محوري تحقيق را در قالب پيشنهاد هفت سياست و 9 برنامة عملي بيان كنيم.
مقدمه:
در سالهاي اخير گرايشها و اقدامات جديدي به منظور حفظ سرمايه انساني نخبگان در كشور ظهور يافته است. از آنجا كه نگاه غالب در اين موارد نگاه دستگاهي و بخشي بوده است، برنامهريزيها در اين زمينه فاقد جامعنگري است. موضوع تحقيق حاضر بررسي راهكارهاي توسعه منابع انساني نخبه و پيشگيري از مهاجرت نخبگان است. در حقيقت هم وجه ايجابي (جذب و توسعه منابع انساني نخبه) و هم وجه سلبي پديده (مهاجرت نخبگان) مورد نظر قرار گرفته است. از آنجا كه اين مسأله داراي ابعاد فرهنگي، اجتماعي سياسي و اقتصادي و مديريتي و حقوقي و… است پژوهش حاضر تلاش دارد با نگاهي همه سونگر ضمن بهرهگيري از مطالعات انجام شده در همة حوزههاي تخصصي به مجموعهاي از راهكارهاي معين دست پيدا كند.
هدف تحقيق:
استخراج و تدوين خطوط راهنماي عملي و روشن براي حفظ و جذب نخبگان و بهرهگيري از سرمايه انساني نخبگان از درون مطالعات انجام شده و فراتحليل مطالعات موجود در كشور از جمله مطالعات مرتبط با تدوين سند فرابخشي «حفظ و استفاده بهينه از نخبگان» هدف اصلي اين تحقيق است.
نوع تحقيق:
در اين تحقيق از كلية انواع تحقيقات بنيادين و كاربردي بهرهبرداري ميشود اما با عنايت به اينكه در نظر است راهكارهاي جذب منابع انساني نخبه و پيشگيري از مهاجرت نخبگان با رويكردي كاربردي دستهبندي و تركيب شوند اين تحقيق از نوع «كاربردي » تلقي ميشود و ميتواند مبناي تصميمسازي و تصميمگيري قرار گيرد. از نظر سطح تحليل نيز اين تحقيق توصيفي است و به علتيابي نميپردازد. ضمن آنكه اين تحقيق بصورت مقطعي و براي يك بار انجام ميشود.
روش تحقيق
روش تحقيق حاضر كيفي است و در آن از فراتحليل (Meta Analysis) استفاده شده است. دادههاي كيفي به صورت توصيفي طبقهبندي و ارائه شدهاند. همچنين تلاش شده است تصوير كلان فراتحليل از طريق استخراج و تدوين برخي نكات به صورت دادههاي كمّي توصيفي بيان شوند.
فراتحليل روشي است كه به كمك آن ميتوان تفاوتهاي موجود در تحقيقات انجام شده را استنتاج كرد و در رسيدن به نتايج كلي و كاربردي از آن بهره جست… در روش فراتحليل ابتدا از طريق شكستن اجزاي كل به ماوراء و فراتر از كل اوليه ميرسيم، سپس تحليل اوليه را به نحوي منتقل يا تبديل ميكنيم كه يافتههاي نامناسب در چارچوبي قابل قبول قرار گيرند و سرانجام، تحليلهاي تركيب شده اطلاعاتي را نشان دهند كه اطلاعات اوليه نشان نداده باشند. در عمل، ابتدا اطلاعات از منابع اوليه استخراج و سپس با يكديگر تركيب ميشوند و سرانجام يك كل جديد را تشكيل ميدهند. (دلاور، علي: 288)
قلمرو تحقيق:
قلمرو تحقيق حاضر كلية يافتههاي علمي و پژوهشي داخل كشور در خصوص حفظ و جذب سرمايه انساني نخبه و پيشگيري از فرار مغزهاست. از آنجا كه اين تحقيق در جستجوي راهكارهاي تجويزي است لذا به مطالعات داخل كشور اتكا دارد.
نخست در بين بانكهاي اطلاعاتي از قبيل بانك اطلاعاتي مركز اسناد و مدارك علمي كشور و كتابخانههاي دانشگاهي و برخي مؤسسات تحقيقاتي، كليد واژگاني چون: منابع انساني نخبه – نيروي انساني نخبه – نيروي انساني متخصص – منابع انساني متخصص – متخصصين – نخبه- فرار مغزها – مهاجرت مغزها – مهاجرت نخبگان و… جستجو و بازيابي شد.
پس از اين مرحله متن حدود 200 مقاله، گزارش، طرح پژوهشي، پاياننامه در دسترس قرار گرفت.
برخي منابع ياد شده كه پيرامون موضوعاتي چون نخبگان سياسي عصر پهلوي يا نخبگان ورزشي بود از فهرست منابع حذف گرديد. منابع فراوان ديگري نيز وجود داشت كه پيرامون دانشآموزان تيزهوش و نخبه بود اعم از پيشرفت تحصيلي، ضريب هوشي و… اين گروه از منابع نيز از دستوركار اين طرح خارج شد.
گروه ديگري از مقالات نيز وجود داشت كه فاقد چارچوب علمي بود و شكل ژورناليستي و انشايي (عمدتاً بدون ارزش تحليلي و ذكر منابع و مأخذ) داشت. اين دسته از منابع نيز به دليل احتمال خدشه وارد شدن به نتايج علمي طرح و تأكيدي كه بر «آثار علمي» در طرح حاضر داريم حذف گرديد.
در نهايت 19 طرح پژوهشي و پايان نامه، 6 عنوان كتاب فارسي منتشر شده در زمينة نخبگان و فرار مغزها و 23 مقاله انتخاب و گزينش گرديدند كه جمعاً 48 اثر علمي را تشكيل ميدهند. دسترسي به اصل برخي طرحهاي پژوهشي و پاياننامه ها ضمن وجود موانع اداري وقت فراواني را از محقق به خود اختصاص داد. عليرغم اين خوشبختانه با مطالعه و تلخيص اين آثار، انباشت زيادي از ايدهها و آموزهها در حدي كه مورد نياز طرح بود فراهم آمد.
سئوال تحقيق:
پرسش نخست تحقيق اين است كه فراتحليل آثار علمي و مطالعات داخل كشور چه ايدهها و نكات جديدي را بدست ميدهد؟ سئوال ديگر تحقيق حاضر اين است كه: با توجه به مطالعات انجام شده در داخل كشور، چه راهكارهايي براي حفظ و جذب سرمايه انساني نخبة كشور و پيشگيري از مهاجرت بيروية نخبگان ميتوان پيشنهاد كرد؟
كاربران تحقيق:
كاربران اصلي اين تحقيق عبارتند از:
1- وزارت علوم، تحقيقات و فنّاوري و وزارت بهداشت، درمان و آموزش كشور
2- كليه دستگاههاي اجرايي و توليدي كه متكي به مغزافزار و نيروي انساني نخبه هستند
3- رياست جمهوري بويژه بنياد نخبگان
4- شوراي عالي انقلاب فرهنگي
5- مجلس شوراي اسلامي و قوة قضائيه
روش گردآوري اطلاعات
روش گردآوري اطلاعات كتابخانهاي است و تلاش شده است كلية آثار علمي داخل كشور مرتبط با موضوع تحقيق اعم از كتاب، پايان نامه، طرح پژوهشي و مقاله گردآوري تلخيص و فراتحليل شوند.
ابزار گردآوري اطلاعات
ابزار گردآوري اطلاعات تعداد دو پرسشنامه بوده است كه به منظور گردآوري اطلاعات اسنادي از آنها استفاده شده است. پرسشنامه نخست به طرحهاي پژوهشي و پايان نامه اختصاص داشته است. از آنجا كه در بخش مقالات و كتابها عمدتاً مؤلفههايي چون فرضيه، جامعه آماري و … وجود نداشت پرسشنامه مستقل ديگري براي اين آثار تهيه شد. اين پرسشنامه ابتدا در اختيار هشت نفر از اعضاي هيأت علمي و محققان مؤسسه پژوهش و برنامهريزي آموزشعالي قرار گرفت تا روايي (Validity) آنها بررسي شود. در اين مرحله اصلاحات مورد نظر در اين پرسشنامه به عمل آمد.
جامعه آماري و حجم نمونه
اين تحقيق فاقد نمونهگيري است.