فهرست مطالب :

مقدمه: 7

چیستی موزه: 11

تعریف جامع ایکوم از موزه : 11

تاریخچه ی موزه در ایران : 13

وظایف موزه ها در گذشته: 14

وظایف موزه ها در امروز : 14

کارکرد موزه : 15

موزه های شهری : 16

لزوم احداث موزه شهر دماوند: 17

نام دماوند : 19

دماوند ، شهر و کوه اسطوره ای : 26

موقعيت جغرافيايي شهرستان دماوند  30

جغرافیای سیاسی شهرستان دماوند : 31

1- بخش مرکزی : 32

دهستان های بخش مرکزی عبارتند از : 32

الف- دهستان تار رود : 32

ب- دهستان ابرشیوه : 33

ج- دهستان جمع آبرود : 33

بخش رودهن : 34

الف- دهستان آبعلی 34

ب- دهستان مهرآباد : 35

شهر رودهن : 35

مراکز فرهنگی دماوند : 36

انجمن های فرهنگی هنری : 36

جاذبه های طبیعی شهرستان دماوند : 37

دریاچه تار و هویر 39

تاریخ دماوند : 41

دماوند در دوران ماد و هخامنشی : 41

دماوند در دوران اشکانیان و ساسانیان : 43

بافت شهر دماوند : 45

فهرست بناها و محوطه های  فرهنگی – تاریخی شهرستان دماوند 48

اشیاء بدست آمده از حفاری ها باستان شناسی در دماوند : 61

گویش دماوندی : 63

آداب و رسوم مردم دماوند : 66

روز دماوند و جشن تیرگان : 66

مفاخر دماوند در گذر تاریخ : 68

رجال دینی : 69

هنرمندان : 73

مفاخر معاصر شهرستان دماوند : 74

افراد اهل قلم دماوند : 75

سیمای محیط زیست انسانی شهرستان دماوند : 76

صنایع مستقر در شهرستان دماوند : 77

زراعت و باغداری : 78

تصویر عمومی از سیمای محیط زیست طبیعی شهرستان دماوند : 78

در بحث محیط طبیعی کنترل ، نظارت ، حفظ و احیاء پوشش گیاهی و جانوری منطقه مد نظر است ، سازمان محیط زیست دارای مناطق چهارگانه ای بوده که به ترتیب اولویت به نام پارک های ملی ، آثار طبیعی ملی ، پناهگاه حیات وحش ، منطقه حفاظت شده می باشد که رأساً تحت مدیریت و حاکمیت محیط زیست می باشد ، از چهار مورد فوق هیچ کدام در شهرستان دماوند نیست ، البته قله دماوند جزء آثار طبیعی ملی است ولی از نظر محل قرارگیری جغرافیای شهرستانی ، جزء حوزه اسحفاظی آمل است . 78

شکار ممنوع به مدت 3 تا 5 سال برای یک منطقه مشخص گردیده که در صورت مدیریت و یا نیاز بیشتر دوباره تمدید می گردد و چنانچه دارای پارامترها و معیارهای مناطق حفاظت شده باشد ارتقاء یافته ، منطقه شکار ممنوع به حفاظت شده تبدیل می گردد . 79

بر این اساس طرح ایجاد منطقه شکار ممنوع مطرح و به تأیید شورای عالی حفاظت محیط زیست رسیده است . 79

منطقه شکار ممنوع کوه سفید 174 هزار هکتار بوده و شامل مناطق زره در ، تِمیسیان ، تنگه بولان ، قره قاج ، کوه قوچ ، کیلان و منطقه کوه هاشم ، دره سوسن ، کوه سفید ، سید آباد ، جابان ، سربندان می باشد . 79

پوشش گیاهی این منطقه مخصوص ناحیه ایران- تورانی است ، گیاهان غالب آن انواع علف شور ، دِرمَنِه ، درختچه گز ، کُما ، باریجه ، آویشن ، اسپند ، گون و در ارتفاعات تک درختان اُرس ، در ارتفاعات کمتر درخت پسته وحشی (بَنِه) می باشد . حیوانات عمده این منطقه قوچ و میش ، کل و بز وحشی ، روباه ، پلنگ و از پرندگان سار گَپِه ، دَلیجه ، انواع عقاب ، دال ، کبک و . . . را می توان نام برد . 79

معضلات منطقه ی شکار ممنوع سفید کوه : استقرار واحدهای اختیاری (20 واحد فعال) که دارای عناصر سنگین مانند سرب و گالبیم بوده و آلودگی خاک ، هوا و آب را در پی دارد . 79

اقلیم منطقه دماوند : 79

تنوع گونه های گیاهی و جانوری منطقه دماوند : 80

تاریخچه استفاده انسان از گیاهان دارویی : 81

گیاهان دارویی دماوند : 83

تاریخچه روابط انسان با حیات وحش : 85

گونه های جانوری حوزه دماوند : 87

الف- پستانداران : 87

ب- پرندگان : 89

ج- دوزیستان : 91

د- ماهیان رودخانه حبله : 91

محـافظـت از محـيط زيـست 92

اگر چه حوضه آبخیز دماوند از نظر اکولوژیک و نحوه استفاده انسان از اراضی یک فاجعه به شمار می رود ، از آنجا که حوضه آبخیز دماوند گذرگاه ارتباطی جمعیت های سم داران بزرگ مناطق حفاظت شده لار و ورجین در شمال با منطقه حفاظت شده جاجرود و احتمالاً منطقه حفاظت شده کویر ، در جنوب است ، دارای اهمیت بسیار می باشد . 92

موزه شهر دماوند : 94

اهمیت ایجاد موزه شهر دماوند : 95

اهداف موزه شهر دماوند : 97

مخاطبان موزه شهر دماوند : 97

مجموعه های موزه شهر دماوند : 99

ساختار فیزیکی موزه : 102

الف- محل موزه شهر دماوند : 102

ب- ساختمان موزه شهر دماوند : 103

ج- تالارها : 105

د- معماری داخلی موزه شهر دماوند : 106

نمایش مجموعه ها در موزه شهر دماوند : 108

چگونگی تأثیرگذاری ارزش های فرهنگی روی بازدیدکننده : 109

عملکردهای موزه شهر دماوند : 110

خدمات موزه شهر دماوند : 111

الف- خدمات اجتماعی موزه شهر دماوند : 111

ب- خدمات فرهنگی موزه شهر دماوند : 111

فهرست منابع : 158

مقدمه:

در این مجال به کار مطالعه و تدوین آثار و مجموعه های قابل طرح در موزه پرداخته شده ، ناگفته نماند که بدین لحاظ سعی شده بیشتر به مباحث نظری ایجاد یک موزه شهر و حکمت و فوائد وجود آن در یک شهر می پردازیم .

تشکیل مجموعه ی موزه در سه مرحله انجام می گیرد :

1- برنامه ریزی ، 2- گرد آوری و غنی سازی ، 3- مدیریت و راهبری مجموعه .

در طرح مورد نظر (طرح احداث موزه شهر دماوند) ، برنامه ریزی مفصل مجموعه انجام شده است ، به دو مرحله ی گردآوری و غنی سازی ، و مدیریت و راهبری مجموعه نیز بصورت کلی بیان شده است ، چراکه تنها در صورت وجود یک موزه می توان به خرید یا گردآوری برخی اشیاء یا مجموعه ها پرداخت و آن را راهبری کرد ولی در حد ممکن مباحث مربوط به این بخش پیش بینی و پاسخگویی شده است .

یک موزه در درجه ی اول در خدمت جامعه ی خود است و موزه ای با عنوان موزه ی شهر دماوند باید در ابتدا رغبت شهروندان خود را به بازدید برانگیزد ، در غیر اینصورت به موزه ای ایستا تبدیل می شود که در برابر نیازها و فعالیتها ی فرهنگی و آموزشی شهر خود تسلیم شده است .

ناگفته پیداست که پرداختن به مباحث تئوری همراه با توصیف عملی کار ملموس شده و این هر دو با هم است که یک موزه کامل را تشکیل داده و حامل پیام موزه به بازدیدکنندگان می شود .

در این مبحث شرایط ایده آل برای تأسیس یک موزه در نظر گرفته شده است ، چه بسیارند موزه های مهم و مطرح ایران که فاقد بخشی از این امکانات یا تأسیسات خاص هستند و عملکرد مطلوب و مورد نیاز را در جامعه ی مورد نظر ندارد ، چنانچه به بخش موزه اولوژی توجهی نشود بعد از مدت زمان کوتاهی مجموعه ی موزه ، به مجموعه ای از اشیاء تبدیل می شود که بی هدف در مکان موزه قرار گرفته اند و تنها وجه مشترک آنها نگهداری این آثار در یک مکان واحد است .

همان طور که انتظار می رود برای ارائه ی یک طرح آموزشی جامع (که تحت عنوان سناریوی موزه یا نمایشگاه از آن یاد می شود) ، یک فرد به تنهایی قادر نخواهد بود طرح نمایشگاه را در قالب آموزشی پیاده کند و این کار نیازمند کار گروهی است . گروه کاری می تواند شامل افراد زیر باشد :

1-کارشناسان موضوع ، 2- سیاستگذار نمایشگاه ، 3- طراح .

البته می توان به این سه نفر اصلی آموزشیار ، مرمتگر ، محقق ، نویسنده ، نظرسنج ، هماهنگ کننده یا دبیر طرح را هم اضافه کرد .  (موزه و نمایشگاه، مجله موزه هاش؟ ص49)

بنابراین چنانچه در این پژوهش نقص و کوتاهی وجود دارد امیدوارم با راهنمایی اینجانب ، مشکلات و کمبودهای احتمالی رفع گردد . البته با توجه خاص جناب آقای پازوکی و دقت ایشان بسیاری از نواقص تا حد ممکن رفع شده است . در اینجا لازم است از زحمات و راهنمایی های بی دریغ استاد راهنمای بزرگوارم آقای پازوکی و حوصله ایشان در توضیح سلسله مراتب کار ، تشکر و قدر دانی ویژه داشته باشم .

در پایان از تمامی اداراتی که اینجانب را در تکمیل اطلاعات مورد نیازم کمک و راهنمایی نمودند تشکر می نمایم . اداره حفاظت محیط زیست دماوند ، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری دماوند ، اداره جهاد کشاورزی و دامداری دماوند ، فرمانداری دماوند ، ادره فرهنگ و ارشاد دماوند ، اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری دماوند .

چیستی موزه:

موزه نامی کهن است که از اندیشه های باستان به یادگار مانده است . بررسی ریشه و مشتقات باستانی این واژه باستانی از مفاهیم بسیاری پرده برمی دارد .

موزه واژه ای هند و اروپایی از تبار هلنی است . صورت هلنی آن تو-موسیون (To-Mouseion) یا موسیون (Mouseion) است . موزه در عصر کلاسیک که به معنای حقیقی خود بود ، به نیایشگاه یا پرستشگاه موسها یا موزها می شد . بنابراین تو-  موسیون یعنی پرستشگاه موسها یا درست تر ، معبدی که منسوب و متعلق به موزها بود .  (موزه دیروز امروز فردا ص 41) موزها الهه های هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان بودند .  (موزه داری ص3)

در حوالی دهه ی 1290 ه.ق کلمه ی “موزه” از زبان فرانسه به زبان فارسی راه یافت .  (موزه داری ص3)

تعریف جامع ایکوم از موزه :

جامعترین تعریف موزه را ایکوم (شورای بین المللی موزه) در بند 3 و 4 اساسنامه خود چنین ارائه داده است : “موزه مؤسسه ای است دائمی و بدون اهداف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند . هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد بر جای مانده انسان و محیط زیست او ، گردآوری ، حفظ و بهره وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار ، بویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی است .”

علاوه بر این ایکوم موارد مشروحه ی زیر را نیز مشمول تعریف یاد شده تشخیص می دهد :

1- مؤسسات حفظ و نگهداری و تالارهای نمایشی که پیوسته به و سیله کتابخانه ها و مراکز بایگانی نگاهداری و تأمین می شوند .

2- اماکن و آثار باستانی ، طبیعی ، مردم شناسی ، و تاریخی ای که به علت فعالیت در زمینه های گردآوری ، حفظ و نگهداری و نمایش آثار باستانی دارای اهمیت می باشند .

3- مؤسساتی از قبیل باغ های حیوان شناسی و گیاه شناسی و نمایشگاه جانوران زمینی و موجودات آبزی و . . . که نمایشگر نمونه های موجودات زنده می با شند .

4- ذخایر طبیعی .

5- مراکز علمی و نمایشگاه های فضایی .

تاریخچه ی موزه در ایران :

وظایف موزه ها در گذشته:

اماکن به اصطلاح موزه ه ای در دیروز (اماکن مذهبی- اعتقادی) نگهداری نشانه های رمزگونه ی اصلی مرتبط با حیات انسان ها را ، که در حقیقت حافظه ی خاطره های ازلی بودند ، به عهده داشتند و نهادهای مذکور وظیفه ی یادآوری حقیقت و تذکر ارزش ها را به آدمیان بر عهده داشتند ؛ عمل موزه داری و تفکر موزه ای ناخود آگاهانه و بدون شناخت و تسلط تحلیلی – عقلانی بر موضوع صورت می گرفته است .