مالیه
جایگاه مالیه در بودجه
مقدمه
چون مفهوم بودجه از آغاز پیدایشش تاكنون تغییر و تحول بسیار یافته است از این رو تعریف جامعی كه در برگیرنده تمام مفاهیم آن در دوره های گذشته و زمان حال باشد كار دشواری است. دیدگاهها، نظریه ها و تعاریف زمانمند و مكانمنداند و به همین خاطر در زمان ها و مكان های متفاوت تعاریف متفاوتی ارائه شده است. اگر نظام بودجه ریزی كشور را به ساختمانی تشبیه نماییم، اصول بودجه فونداسیون و اسكلت آن محسوب می شود و هر چه بر مبنای اصول علمی و منطق اقتصادی استوارتر باشد قطعاً نتایج مطلوب تری به دنبال خواهد داشت. اصول بودجه در ایران نشأت گرفته از قانون اساسی، قانون محاسبات عمومی، قانون برنامه و بودجه و دیدگاههای صاحبنظران و كارشناسان اقتصادی می باشد[4]. در این مقاله ابتدا به اصطلاحات بودجه و سپس تعاریف مهم آن پرداخته و در نهایت به اصول مهم بودجه اشاره می شود.
2- فلسفه وجودی بودجه
انسانها در دوران مختلف همیشه درصدد بوده اند تا نیازها و خواسته های خود را به نوعی از امكاناتی كه در طبیعت وجود دارد تأمین نمایند. اما با توجه به اینكه نیازها و خواسته های انسان نامحدود و در مقابل، منابع و امكاناتی كه در اختیار دارد محدود است، می توان گفت كه بشر با دنیایی مملو از كمیابی زندگی می كند و لذا در مواجهه با این مشكل از قوه تعقل و قدرت تجزیه و تحلیل و توان پیش بینی خود استفاده كرده و با توسل به برنامه ریزی درصدد برآید تا با حداقل امكاناتی كه در اختیار دارد، حداكثر مطلوبیت را نصیب خود نماید.
حتی آثار به جا مانده از زندگی بشر اولیه در صدها هزار سال پیش، قبل نشانه های زیادی از برنامه ریزی در امور دارد. با عنایت به مباحث مطرح شده، می توان گفت: فلسفه وجودی بودجه نویسی دو عامل است: یكی نیازهای نامحدود بشر و دوم منابع و امكانات محدودی كه در اختیار دارد[4].
3- واژه شناسی بودجه
در گذشته فرانسویان كلمه «بوژت» را به معنی كیف یا كیسه چرمی كوچك به كار می برده اند. این كلمه نخستین بار در انگلستان برای كیف كوچك حاوی مهر «وزارت دارایی» آن كشور و سپس نام كیفی گردید كه بصورت دریافتها و پرداختهای كشور را در آن می نهادند. در سال 1733 زمانی كه وزیر دارایی انگلستان صورت دریافتها و پرداختها و گزارش مالی سالانه كشور را برای نمایندگان مردم مطرح ساخت، نویسنده ناشناسی در جزوه ای با عنوان «كیسه اش باز شد1» به سیاست وزیر دارای حمله نمود و او را به شعبده بازی تشبیه كرد كه كیسه حقه ها و كلكهای خود را گشوده است و به طعنه گفته شد «سفره اش-بودجه اش- را گشوده است».
كلمه« بوژت» فرانسوی اندك اندك انگلیسی شد و به صورت «باجت2» درآمد و سپس بدان شكل به فرانسه بازگشت و با گویش فرانسوی «بودجه» مرسوم شد[3].
4- تعریف بودجه
تعریف های زیادی برای بودجه شده است كه به چند نمونه از آن به شرح زیر اشاره می شود:
بودجه دخل و خرج دولت است [5].
اولین تعریف قانونی كه از بودجه در نظام حقوقی مالی ایران به عمل آمده است در ماده یك قانون محاسبات عمومی مصوب مورخ 21 صفر 1329 هجری قمری مطابق با سال 1289 شمسی است كه بودجه را چنین تعریف كرده است[7]: «بودجه دولت سندی است كه معاملات دخل و خرج مملكتی برای مدت معینی در آن پیش بینی و تصویب  می گردد. مدت مزبور را سنه مالی می گویند كه عبارت از یك سال شمسی است».
دومین تعریف قانونی مربوط به قانون محاسبات عمومی مصوب 16 اسفند 1312 شمسی مربوط می شود كه چنین آمده است[7]: بودجه لایحه پیش بینی كلیه عواید و مخارج مملكتی است برای مدت یكسال شمسی كه به تصویب مجلس شورای ملی رسیده باشد.