تاریخچه سفر و جهانگردی در جهان

فهرست مطالب

عهد باستان : 6
رنسانس : 8
سفر وجهانگردي در دوران اسكندر : 11
جدول 1-2: آمار ورودي جهانگردان خارجي 15
3-1-2-  بررسي ديدگاهها : 17
الف – ديدگاه جهانگردان پيشين : 17
ب – ديدگاه جهانگردان كنوني : 22
ج- ديدگاه كارشناسان جهانگردي در ايران : 24
د – ديدگاه اسلام در زمينه سفر و جهانگردي : 28
2-2- مفاهيم جهانگردي : 30
جهانگرد : 30
نمودار 1-2 طبقه بندي ديداركنندگان . 32
نمودار 1-2: طبقه بندي گردشگران 33
نمودار 2-2: محور تفريح و فراغت 35
1-3-2- اثرات اقتصادي : 37
جهانگردي بين المللي و موازنه پرداختها : 37
جهانگردي و موازنه سرمايه ها : 37
تأثير جهانگردي بردرآمد ملي : 38
تأثير تبديل ارز خارجي : 38
جهانگردي به عنوان ابزاري براي توسعه : 39
2-3-2- اثرات فرهنگي و اجتماعي : 40
جدول 2-2: اثرات مثبت و منفي فرهنگي- اجتماعي جهانگردان 41
پيشبرد توسعه اقتصادي : 45
حمايت از صنايع : 45
تأمين درآمد : 46
ايجاد يك محيط با ثبات اقتصادي : 46
تأمين ساير هدفهاي سياسي : 46
4-3-2- اثرات جهانگردي بر محيط فيزيكي : 47
جدول 3-2: اثرات منفي بالقوه جهانگردي بر محيط فيزيكي 49
نمودار 3-2: چارچوبي براي راهبرد سازماني 53
مأموريت سازمان : 54
جدول 4-2 : متغيرهاي مهم محيطي 57
نمودار 4-2 : ماتريس ارزيابي موقعيت و اقدام استراتژيك 60
نمودار 5-2: فرآيند ارزشيابي راهبردي 62
اجراي راهبردي : 63
سياستهاي توسعه اي جهانگردي – بيان خلاصه سياستها 65
2-4-2- مديريت توسعه منابع انساني : 67
برآورد نيازهاي نيروي كار : 71
نتايج و اهداف توسعه منابع انساني 73
اهداف: 73
استراتژي توسعه منابع انساني 74
نمودار 6-2: برنامه ريزي توسعه منابع انساني 74
3-4-2- مديريت بازاريابي : 75
جدول 5-2: اصول بنيادن بازاريابي خدمات 77
جدول 6-2: الگوي توسعه گردشگري 79
ب) برنامه ريزي بازاريابي 81
ج) برنامه ريزي براي فعاليتهاي اجرايي 81
د) عملكردهاي بازاريابي 81
رفتار مصرف كننده: 82
نمودار 7-2: رفتار مصرفي توريست 82
نظام اطلاعاتي بازاريابي و تحقيقات : 84
جدول 7-2 ك زمينه هاي اطلاعاتي براي نظام اطلاعات مديريت 85
قيمت گذاري : 85
نمودار 8-2 : عواملي كه برتصميمات مربوط به قيمت گذاري تأثير ميگذارند 86
نظام توزيع درصنعت گردشگري : 89
نمودار 9-2 شبكه هاي توزيع گردشگري 90
نقش واسطه هاي مسافرتي : 92
فعاليتهاي مديريت و توسعه سازماني 94
1- سياست / استراتژي : 94
2- توسعه سازماني : 95
3- مديريت برمبناي هدف : 95
فعاليتهاي نظارت براجراي قوانين و مقررات 95
1- شناسايي نيازها 95
2- اصلاحات و تغييرات . 97
فعاليتهاي تحقيق 97
1- سيستم اطلاعات مديريت : 97
2- نظرسنجي : 97
3- آثار اقتصادي : 98
4- آثار زيست محيطي : 98
5- آثاراجتماعي : 98
جدول 8-2: الگويي براي سيستم اطلاعات مديريت 100
5-4-2- مديريت توسعه محصول : 104
نمودار 10-2 : محصول جهانگردي 106
نمودار 11-2: روابط متقابل در برنامه ريزي توسعه محصول را نمايش مي دهد. 109
فعاليت هاي توسعه محصول: 109
الف- برنامه توسعه محصول 109
اين فعاليتها عبارتند از : 110
ب) برنامه اجرايي 113
6-4-2- مديريت اطلاع رساني : 115
نمودار 12-2: برنامه هاي اطلاع رساني همگاني 117
نمودار 13-2: الگوي M5 118
بودجه برمبناي دو روش تعيين مي شود : 119
5- ارزيابي برنامه 122

بررسي پيشينه پژوهش :
تاريخچه جهانگردي و تفسيرهاي جامعه شناسي در مورد تغيير نيازهاي مسافران در دوره هاي  مختلف يكي از مطمئن ترين منابع شناخت انگيزه هاي مسافرت در اعصار گوناگون است . به منظور درك محيط نوين جهانگردي و درك مسئله ها و چالش هايي كه پيش روي دست اندركاران اين صنعت قرار دارد مروري گذرا بر روند تاريخي اين صنعت از اهميت خاصي برخوردار است .
عهد باستان :
مردم متعلق به تمدنهاي ماقبل تاريخ با اين انگيزه مسافرت مي كردند كه بتوانند غذا به دست آورند، از خطر دوري جويند يا به مناطقي كه داراي آب و هواي مساعدتري است نقل مكان كنند . با افزايش مهارت و كسب فنون ، نياز انسان به زندگي بدوي و خانه بدوشي كاهش يافت و در دوره هاي بعد انسان با انگيزه تجارت و تهاتر كالا مسافرت مي كرد . درحاليكه امپراتوري هاي عهدباستان در قاره هاي آفريقا ، آسيا و خاورميانه رشد مي كردند ، ساختار زيربنايي ايجاب مي كرد كه جاده سازي شود و راههاي آبي بوجود آيد و براي ساده تر شدن مسافرت وسايل نقليه تهيه گردد . آغاز مسافرت هاي رسمي دولتي خود نتيجه مستقيم اقدامات حكام مناطق مختلف بود كه نمايندگان خود را به مكانهاي دوردست اعزام مي نمودند تا جنگ هاي قبيله اي را اداره كنند و از شهروندان ماليات بگيرند .
در دوره هاي حكومت خانواده هاي سلطنتي در مصر مسافرت بيشتر با قصد تجارت و تفريح انجام مي گرفت و اينگونه مسافرت ها رونق زيادي يافت . در آن زمان دولتها اقدام به جاده سازي كردند و در نقاط مختلف علامتهايي نصب گرديد كه نشان دهنده فاصله نقاط بود . يونانيان باستان در امر پيشبرد و توسعه مسافرت و جهانگردي در دو زمينه خاص فعاليتهاي چشمگيري كردند . نخست با ضرب سكه و جايگزين كردن آن به جاي كالا مشكل مسافران را در امر حمل كالا براي انجام معاملات حل كردند و دوم زبان يوناني در سراسر حوزه مديترانه رواج يافت و ارتباطات به صورت راحت تري برقرار مي شود . فردي به نام پوسانياس كه اهل يونان بود درسال 170 ميلادي كتابي به نام راهنماي يونان منتشركرد كه اين كتاب مشتمل بر 10 جلد بود و مسافران را راهنمايي مي كرد .
امپراطور روم زماني كه به اوج خود رسيد، مقامات دولتي و طبقه حاكم روزهاي صلح و آرامش را در تفريح بسر مي بردند و كساني كه از امپراطوري روم باستان به خارج ميرفتند به خريد كالا علاقه نشان مي دادند. مسئله پنهان كردن كالاهاي گمركي در آن زمان رواج يافت زيرا 25% واردات به عنوان عوارض گمركي ضبط مي گرديد .
تمدنهاي آسيايي هم تاريخ بلند بالايي از سياحت دارند كه نمونه هاي بارز آن وجود تفريحگاههايي در مناطق خوش آب و هواي چين و ژاپن در مناطق تابستاني مي باشد .
قرون وسطي :
سده پنجم تا چهاردهم ميلادي را قرون وسطي مي نامند . در اين دوره مسافرت و تجارت رونق خود را از دست داد زيرا جاده ها تقريبا از بين رفته و شرايط مسافرت بسيار مشكل و حتي خطرناك شده بود. در سده چهاردهم مسافرت به قصد زيارت به صورت يك پديده انبوه درآمده بود و مسيحيان به بيت المقدس و روم مسافرت مي كردند. مسئول كاروان در ازاي مبلغ مشخصي كه دريافت مي كرد همه هزينه هاي مربوط به رفت و برگشت را مي پرداخت : كارت عبور ، غذا ، خوابگاه و استراحتگاه حيوان . براي حمل مسافران و رهايي از ديوان سالاري اين اشخاص رشوه پرداخت مي كردند . از مشهورترين جهانگردان مي توان به ماركوپولو و سرجان مندويل اشاره كرد.
رنسانس :
از سده چهارده تا هفده بيشتر مسافرتها با هدف كسب دانش و تجربه آموزي انجام مي شد . اروپاييان در قرن 15 و 16 ميلادي به اكتشاف دريايي مهمي دست يافتند و پس از عبور از مغرب و جنوب آفريقا سرانجام به جنوب شرقي آسيا راه يافتند . در انگلستان ملكه اليزابت اول براي تربيت نمايندگان خارجي براي گروهي از اشراف گذرنامه صادر مي گرد و اين افراد براي كسب دانش و تجربه هاي جديد معمولا به چين مسافرت مي كردند . نجبا و اشراف زادگان فرانسوي نيز براي تكميل تحصيلات و كسب تجربه اقدم به مسافرت مي كردند و آنها را توريست مي خواندند.
انقلاب صنعتي :
انقلاب صنعتي كه از سال 1750 تا 1850 ادامه يافت پايه و اساس گردش هاي دسته جمعي را بوجود آورد . در اين دوره كارگران ساده كشاورزي كه در مناطق روستايي وجود داشتند رهسپار شهرها و كارخانه هاي توليدي شدند وهمين مسئله باعث تغييرات ژرف اقتصادي و اجتماعي شد . بروز انقلاب در امرحمل ونقل ابتدا در راههاي آهن و كشتي هاي بخار اتفاق افتاد وسپس با ساخت اتومبيل ادامه يافت و در نهايت باعث استفاده جهانگردان از هواپيما و مسافرت به قاط دوردست دنيا شد  . اين تحولات منجر به پيدايش اولين تشكيلات سازمان يافته جهانگردي شد . تدوين قوانين و مقررات در زمينه حق مرخصي براي كارمندان و از طرف ديگر بالارفتن سطح زندگي مردم وعلاقه مندي به بهبود وضع زندگي و كنجكاوي نسبت به وضع زندگي و پيشرفت ساير ملل كمك شاياني به توسعه جهانگردي نمود .
جهانگردي انبوه پيامد منطقي تغييرات كليدي اجتماعي ، اقتصادي ، سياسي و تكنولوژيكي پس از جنگ جهاني دوم بود. مسافرت با جت در سال 1958 نقطه عطف سفرهاي انبوه به شمار مي رود. جهانگردي انبوه تا اواسط سالهاي 1970 موضوع روز بود و از آن پس به تدريج جهانگردي نوين جايگزين آن شد . بايد اذعان كرد كه جهانگردي انبوه يكباره ناپديد نمي شود و يا جهانگردي نوين كاملا جايگزين نمي شود، معهذا نرخ رشد جهانگردي نوين از اين زمان از جهانگردي قديم پيشي مي گيرد.
2-1-2- تاريخچه سفر و جهانگردي در ايران :
سفر و جهانگردي در ايران باستان :
هرچند كه گذشت زمان و هجوم اقوام بيگانه به ايران موجب از بين رفتن منابع غني تمدن كهن پارسي گرديده ليكن از لابلاي اوراق به جا مانده و گفته هاي اقوام همسايه اينطور استنباط مي شود كه ايرانيان مردماني بوده اند شاد زيست، آزاده، متمدن و اهل دانش اندوزي و تبادل فرهنگي. در دوران ايران باستان انديشه هاي ايراني در سراسرگيتي پراكنده بود و اين عامل خود نشاني از سيروسفر دارد . در اوستا كتاب ديني ايرانيان باستان ، ننواختن و موجبات آسايش فراهم نكردن براي مسافران جزو گناهان كبيره به شمار مي آمده است . آيينها و آدابي كه از ايرانيان باستان به جا مانده نيز نمايشگر آن است كه اين قوم مردماني اهل سيروسفر و گشت و گذار بوده اند كه آيين سيزده نوروز از آن جمله است .
سفر وجهانگردي در دوران هخامنشي :
پس از انقراض دولت ماد و برقراري حكومت هخامنشي تشكيلاتي براي امر سفر فراهم شد كه مي توان به موارد زير اشاره كرد :
1- ايجاد پل برروي رودخانه ها براي اولين بار به دستور كوروش .
2-ساختن بناهاي عام المنفعه مانند كاروانسرا ، راهنمايي ، آب انبار و …
3- احداث شاه راهها توسط داريوش .
4- تأسيس «ديوان بريد» كه وظيفه آن نگهداري شاه راهها و چاپارخانه درميان راهها و گماردن مأموران ويژه در مسير راهها بود.
سفر وجهانگردي در دوران اسكندر :
غلبه اسكندر درسال 331 پيش از ميلاد بر ايران به كلي احوال فرهنگ و تمدن ايران را دگرگون ساخت و تمدن و زبان يوناني در ايران وسعت گرفت و به دنبال آن ورود خارجيان به ايران سرعت بيشتري يافت . از كارهاي اسكندر در اين دوره مي توان احداث هفتاد شهر در سرزمينهاي مفتوح ايران و افزايش سرعت ارتباطات و حمل و نقل از طريق وسيع تر كردن جاده ها نام برد .
سفر و جهانگردي در دوره اشكاني و ساساني :
250 سال پيش از ميلاد دولت اشكاني بنيان گذاشته شد . پادشاهان اشكاني به تناسب تغيير فصل در شهرهاي مختلف ايران گردش مي كردند وبراي بهبود وضع راهها اهتمام فراوان داشتند از جمله تسهيلات سفر در اين دوره ميتوان به موارد زير اشاره كرد :
1- احداث راه ابريشم كه از مهمترين شاهراههاي بازرگاني دنياي قديم است .
2- اخذ عوارض از كالاهاي مختلف .
3- امنيت جاده ها و تأمين آسايش كاروانهاي تجاري و نظارت در كارهاي تجاري و اقتصادي .
4- تدوين وتثبيت جزئيات مربوط‌ به‌مسيرهاي مسافرتي ‌از نظر جغرافيايي،
اقتصادي‌ و…
سفر و جهانگردي در دوران اسلامي :
بعد از غلبه اعراب ، تجارت رونق خود را از دست داد و به دليل اغتشاشات داخلي فرصت آباداني و راهسازي نبود ولي بعد از طي بحرانها آل بويه ، آل زياد و غزنويان به مرمت جاده ها و احداث و تعميركاروانسراها همت گماشتند بطوريكه در آن زمان سيروسياحت در سرزمينهاي اسلامي و به خصوص ايران بسيار آسان بود و نظير آن در آن زمان درهيچ جاي ديگر دنيا ميسر نبود .
سفر و جهانگردي در دوران مغول :
درسال 616 هجري قمري قوم مغول به ايران يورش آورد و شهرهاي آباد ايران از بين رفت . مغولها در حملات و تعقيب فتوحات خود به اروپاي شرقي هم يورش بردند . اين دوره را بايد نقطه عطقي در روابط شرق و غرب به حساب آورد كه باعث شد قطب تمدن دنيا پس از دوران طولاني به غرب متصل شود .
سفر و جهانگردي در دوران صفوي :
عصر صفوي دوران طلايي جهانگردي در ايران بود . در اين دوره انگليسيها درصدد برآمدند كه با ايران روابط تجاري برقراركنند . امنيت راههاي ارتباطي و تأسيسات اقامتي متعدد و مناسب از جمله دلايلي بود كه باعث شد شمار زيادي از افراد به ايران سفر كنند.
سفر و جهانگردي پس از صفويه :
در دوره قاجار روابط سياسي گسترش يافت و از طرفي راهها و جاده هاي بسياري احداث شد و عصر اتومبيل آغاز گشت كه با ورود آن به ايران سيروسياحت افزايش يافت . به دنبال آن خطوط راه آهن و هوايي در ايران احداث شد كه در بهبود وپيشرفت اقتصادي و جهانگردي كشور مؤثر شد . تا قبل از جنگ جهاني دوم جهانگردي در ايران به صورت رسمي و برنامه ريزي شده نبود ولي با ايجاد راههاي ارتباطي بويژه راههاي زميني ايران به صورت يكي از ممالك پذيرايي جهانگردان خارجي درآمد . از اين رو در وزارت كشور شورايي به نام شوراي عالي جهانگردي بوجود آمد كه تا سال 1342 به امور جهانگردي مي پرداخت و به دنبال آن سازمان جلب سياحان وابسته به نخست وزيري تأسيس شد . سازمان جلب سياحان از همان ابتداي تأسيس يك واحد آماري به منظور مطالعه خصوصيات جامعه جهانگردان خارجي و بازارهاي جهانگردي تشكيل داد و اين واحد با اجراي چند طرح آماري توانست بسياري از خصوصيات آنها را مورد سنجش قرار دهد و آمارهاي لازم را تحصيل نمايد . در سال 1353 سازمان جلب سياحان با وزارت اطلاعات ادغام گرديد و پس از انقلاب اسلامي وزارت اطلاعات و جهانگردي با تغييرات بنيادي به وزارت ارشاد ملي و سپس به وزارت ارشاد اسلامي و سرانجام به فرهنگ و ارشاد اسلامي تغيير يافت . به موازات اين تغييرات اداري امكانات پذيرايي از جهانگردان نيز به سرعت افزايش يافت . درسال 1341 تعداد جهانگردان خارجي به ايران معادل 74 هزارنفر بود و درسال 1356 به 678 هزارنفر رسيد . در سالهاي بعدي نيز غير از سالهاي 1359 تا 1366 به دليل وقوع جنگ تحميلي ، در بقيه سالها با رشد تعداد جهانگردان مواجه بوديم .
جدول 1-2: آمار ورودي جهانگردان خارجي به ايران طي سالهاي 1348 تا 1378.
سال تعداد ورودي تغييرات نسبت به سال قبل
ميزان تغييرات                    درصد تغييرات
1348 241198
1349 322622 81424 8/33
1350 350135 27513 5/8
1351 411506 61371 5/17
1352 360514 50992- 4/12-
1353 412704 52188 5/14
1354 588768 176066 7/42
1355 657930 69162 7/11
1356 678157 20227 1/3
1357 502278 175879- 259-
1358 147532 354746- 6/70-
1359 153612 60680 ¼
1360 167473 13861 9
1361 68595 98787- 59-
1362 107472 38877 7/56
1363 131308 23836 2/22
1364 89425 41883- 9/31-
1365 85801 3624- 1/4-
1366 68424 17375- 3/20-
1367 70740 2314 4/3
1368 93953 23213 8/32
1369 161953 68001 4/72
1370 239103 87149 8/53
1371 275672 26569 7/10
1372 311223 35571 9/12
1373 360658 49415 9/15
1374 488908 128250 6/35
1375 573349 84541 3/17
1376 763092 190643 2/23
1377 1007598 243505 9/31
1378 1320905 313308 1/31
3-1-2-  بررسي ديدگاهها :
الف – ديدگاه جهانگردان پيشين :
بررسي ديدگاه و نگرش مسافران تاريخ و تفسيرهاي ارزشمند جامعه شناسي در مورد تغيير نيازهاي مسافران در دوره هاي مختلف راهي مطمئن براي شناخت انگيزه مسافرت است و زمينه اي از تحقيق است كه تاريخچه اي بلند از موضوع روانشناسي و انگيزه را پوشش مي دهد. در اين ميان مطالعه و بررسي سفرنامه هاي جهانگردان پيشين يكي از بهترين منابع براي شناخت ديدگاه جهانگردان است .
قديمي ترين سفرنامه كه به زبان فارسي است سفرنامه ناصرخسرو حكيم و شاعر بزرگ ايراني است كه بواسطه خوابي كه مي بيند از خواب غفلت بيدار مي شود و پيش از حمله تازيان به ايران سفر مي كند . وي ايران را داراي تمدن عظيم و كهن مي خواند . نوشته هاي او به همراه سفرنامه سياحان ديگري از جمله هرودت مورخ معروف يوناني كه در زمان هخامنشي از ايران بازديد كرد و همچنين كزنفون مورخ وفيلسوف آتني كه در جواني شاگرد سقراط بود ، شكوه و عظمت ايران را ستايش كرده اند . ابن بطوطه نيز از بارزترين ايرانگردان پس از انقراض پادشاه ساساني است . وي سفر خود را درسال 725 هجري قمري با ديد عبرت آموزي آغاز نمود و به دليل زهدي كه داشت به هرشهري كه وارد مي شد به سراغ مشايخ و پيران طريقت مي رفت . هنگام اقامت در اصفهان درباره روحيات مردم آن شهر مي نويسد : «اهالي اصفهان مردمي زيبارويند ، رنگ آنها سفيد وروشن و متمايل به سرخي است ، شجاعت و نترسي از صفات بارز ايشان مي باشد . آنها مردماني گشاده دستند ، همچشمي و تفاخري در ميان آنان در مورد اطعام و مهمان نوازي وجود دارد ، ….» .
اولين جهانگرد اروپايي كه به ايران آمد و سياحت نامه نوشت ، بنيامين تودلاي از اهالي اسپانيا است كه بين سالهاي 1164 و 1173 از ايران ديدن كرده است . وي در سفرنامه‌اش ضمن توصيف شهر شوش از خشايار شاه و 14 معبد كليمي نام مي برد. سفرنامه وي در سال 1543 در استانبول به زبان عربي چاپ و منتشر شد . از معروفترين جهانگرداني كه به ايران سفر كرد ماركوپولوي ونيزي است . وي در سال 1273 ميلادي در سفر خود به چين از ايران عبور مي كند و چنين توصيف مي كند: « … تمامي اهالي ايران مسلمانند ، در شهرها مردم به پارچه بافي طلا و ابريشم مي پردازند و عمده محصولات آنان عبارت است از : پنبه ، غلات ، حبوبات ، انگور و انواع ميوه ها و…. ايران در قديم ايالت آباد و وسيعي بود ولي اكنون قسمت اعظم آن بوسيله تاتارها خراب شده است… ايرانيان  بسيار نيك رفتار و مبادي آدابند و از كردارشان پيداست كه مسيحيان را دوست دارند ….».
هيچ دوره اي از دوران تاريخي ايران به اندازه دوره صفويه اروپائيان درباره ايران مطلب ننوشته اند و درحقيقت قرن هفدهم را مي توان قرن سفرنامه ها دانست . درسال 1589 ميلادي همزمان با ورود برادران شرلي ، شاه عباس فرماني صادر كرد كه سرآغاز نويني در تاريخ ايرانگردي بيگانگان تلقي گشت . قسمتي از آن فرمان چنين است : «اراده شاهانه ما اين است كه قلمرو ما از اين تاريخ به روي همه عيسويان باز باشند به نحوي كه هيچ فردي از اتباع ما در هر شأن و مقامي كلامي ناروا به روي آنها بر زبان نياورد … هيچ مأمور يا صاحب اختياري حق بازرسي آنها را نداشته و نمي تواند بر آنها عوارض تحميل نمايد… افراد روحاني ما نيز حق دخالت و مزاحمت در كار ايشان را نخواهد داشت و احدي هم حق ندارد دليل حضور آنها را در سرزمين ما استفسار كند .»
قسمتي از سفرنامه برادران شرلي كه از ممالك عثماني و ايران عبور كردند به اين شرح است : «بايد دانست كه مملكت ايران برسكناي اهل خارجه به مراتب بهتر از مملكت عثماني است . زيرا كه پادشاه ايران از حين جلوس خود مملكت را به طوري مطيع و امن كرده است كه شخص مي تواند در تمام مملكت سفر كند بدون اينكه سلاحي با خود داشته باشد … اهالي خيلي خوب و مودب و نسبت به خارجي مهربان هستند.»