نقش نماز در شخصيت جوانان
فهرست مطالب
سخن ما 4
مقدّمه 6
فصل اوّل : 8
نقش نماز در شخصيت جوانان 8
روح و حقيقت نماز 8
اهميت دوران جوانى 12
انعطاف پذيرى روحيه جوانان 13
نيازهاى غريزى و فطرى جوانان و پاسخ آن 15
نقش نماز و تعاليم دينى در شخصيت جوانان 17
ياد و ذكر خدا مايه آرامش دلها 20
نماز بارزترين مصداق ذكر خدا 21
آيا نماز انسان را از زشتى باز می دارد؟ 23
آفات و موانع آثار نماز 26
الف ـ اكتفا به صورت و ظاهر نماز: 26
ب ـ عدم اخلاص و حضور قلب: 28
ج ـ استخفاف و سبك شمردن نماز: 31
د ـ عدم مداومت در نماز: 33
فصل دوّم : 36
علل كم توجّهى يا بی توجّهى برخى از جوانان به نماز 36
محيط خانواده و بی توجهى والدين 37
عدم آگاهى و بينش كافى از فريضه نماز 38
سستى و تنبلى 39
مجالست و همنشينى با دوستان ناباب 40
فساد اخلاقى 40
مزاحم دانستن نماز براى كارهاى شخصى 41
تكبر و غرور 41
تسويف (واگذارى امور به آينده) 42
ضعف اعتقادى 42
رفتار نامناسب مبلغان دينى 43
راه حلها 44
1 ـ نقش خانواده در تربيت فرزندان: 44
2 ـ عدم آگاهى از فريضه نماز: 47
3 ـ سستى و تنبلى: 48
4 ـ مجالست و مصاحبت با دوستان: 51
ملاك و معيار انتخاب دوست 52
1 ـ دارا بودن فكر و عقيده سالم: 52
2 ـ حسن خلق و فروتنى: 53
3 ـ عاقل بودن: 55
4 ـ خوشنامى و شهرت داشتن به خوبى: 57
5 ـ صادق بودن و صداقت داشتن: 58
حدود و قلمرو دوستى 60
فلسفه حمد و سوره (قرائت) 75
فلسفه تشهد 87
فصل چهارم : 91
اهميت و آثار نماز در اسلام 91
1 ـ ارزش و جايگاه نماز 91
2 ـ اهميت نماز در ايجاد ارتباط خدا و خلق 93
3 ـ نماز اولين فريضه الهى 95
8 ـ نماز يعنى تمام دين 102
9 ـ نماز و رابطه آن با حاكميت دينى 104
10 ـ نماز مهمترين وسيله تقرب به خدا 106
11 ـ قرآن و نماز دو سفره الهى در زمين 108
12 ـ نماز موجب گشايش مشكلات دنيا 109
13 ـ نماز باعث بخشش گناهان 112
14 ـ نماز عامل نجات از عذاب الهى 113
16 ـ عنايت الهى به نمازگزار 116
17 ـ آثار نماز در عالم قبر 117
ضلالت و گمراهى نتيجه ضايع كردن نماز 121
سختترين عذاب دوزخ براى بىنمازان 123
گناه كسى كه به بی نماز كمك كند 127
پستتر بودن بی نماز از برخى حيوانات 134
سخن ما
قال الامام علىّ بن ابى طالب(عليه السلام): «الله الله فى الصّلوة فإنّها عمود دينكم»
«خدا را، خدا را درنظر گيريد در توجه به نماز، كه پايدارى دينتان به نماز باشد.»
گر چه هر يك از احكام و فرائض دينى به جاى خود از اهميت و ارزش خاصى برخوردار است، امّا در اين ميان بعد از معرفت الهى هيچ فريضهاى به والايى مرتبه نماز نرسد. چرا كه اين، تنها نماز است كه معراج مؤمن و عامل تقرب انسان وارسته، به خدا شناخته شده و معيار پذيرش همه واجبات قرار گرفته است. به اين جهت آخرين پيام سفيران الهى، سفارش به نماز، اين استوانه استوار دين بوده، چنانچه پرسش نخستين روز رستاخيز هم از آن خواهد بود.
آرى نماز، تنها محبوبِ دلدادگان به حضرت حق و روشنى ديده و چراغ راه پويندگان كوى دوست و محفل انس خلوت نشينان وادى عرفان است. آنان كه زندگى را بی ياد او نخواهند و رستگارى خويش را با شهادت در محراب نماز بينند «فزت ورب الكعبة» و با تمام وجود در راه زنده داشتن نام و ياد خداى خويش و اقامه نماز و راز و نياز با او كوشند و سرانجام خود فدايى راه نماز شوند «اشهد انّك قد اقمت الصلوة» اين همه، جايگاه ويژه و عظمت فوق العاده اين فرضيه الهى را روشن می سازد و همگان را به تعظيم اين عالیترين نمونه شعائر الهى وادار می كند، كه هم خود، اهل نماز و راز و نياز باشند و هم در جهت اشاعه فرهنگ نورانى نماز در جامعه تلاشى پيگير نمايند، (الذين إن مكنّاهم فى الأرض اقاموا الصلوة)، تا به وظيفه دينى خود عمل نموده باشند و همواره مشمول رحمت بی پايان الهى قرار گيرند. و در اين راستا فضلاى اهل قلم حوزه، رسالتى بس عظيم دارند كه با تأليف و انتشار آثار ارزشمند دينى، فرهنگ نماز و انس با خداوند متعال را در جامعه دينى ترويج دهند و رايحه دلپذير معنويت را به فضاى جان همگان بويژه نسل جوان برسانند. چنانچه تاكنون آثار فراوانى را در اين رابطه منتشر نموده اند كه از آن جمله است اثر گرانقدر فاضل گرامى جناب حجة الاسلام والمسلمين آقاى مصطفى خليلى، تحت عنوان «نقش نماز، در شخصيت جوانان». و ما خادمان فرهنگى آستانه مقدّسه مفتخريم كه در آغازين روزهاى سالى كه به نام اوّلين شهيد محراب، «حضرت امام على بن ابى طالب(عليه السلام)» نامگذارى شده، با عنايات كريمه اهلبيت حضرت فاطمه معصومه(عليها السلام) و مساعدتهاى توليت معظم حضرت آية الله مسعودى و معاون امور ادارى، مالى ايشان جناب آقاى فقيه ميرزايى موفق به چاپ و نشر اين اثر گرانمايه شديم; باشد كه گامى در جهت ترويج فرهنگ دينى برداشته و از اقامه كنندگان نماز باشيم.
مقدّمه
حمد و سپاس خدايى را سزاست كه شكر شاكرين و حمد حامدين و ذكر ذاكرين و سعى خالصين متوجه درگاه اوست. ستايش بيكران مرا و راست كه در خلق خويش هيچ كاستى نگذاشت بل همه مخلوقات حتى پست ترين شان را به راستى بگذاشت. تسبيح لايتناهى بر آستان او كه آدمى را در مسير سعادت بر همه موجودات، ولايت و تاج خلافت در سياره زمين بر او كرامت و خلعت «لقد كرّمنا» بر اندامش عنايت و بعد از تكوين، مصداق «فتبارك» بر قامتش مقالت فرمود.
حمد و آفرين بر ذات جهان آفرين كه هستى را آميخته با حكمت و تعاليم را براى بشر همراه با مصلحت و براى وصول به سربلندى و عزّت توأم ساخته است.
و درود بى پايان بر ختم پيامبران و فص رسولان و اهل بيت و پاكان كه شريعت به دست ايشان پايان و حجت خدا به عصمت آنان تمام گرديد.
درود بى منّت و سلام با عزت بر سالكان راه طريقت و شاهدان كوى حقيقت كه سر در راه حفظ شريعت در كف اخلاص نهاده و نزد دوست تحفه بردند.
با حمد بى انتهى بر ذات ربوبى و درود بى منتهى بر شأن مصطفوى، مُصحف بى مقدار نماز را محمّد ساخته تا شايد از اين فريضه الهى كه بزرگترين و مهمترين فريضه در تمامى اديان الهى تشريع شده، نفوس مستعده بهره گيرند.
بر همه جوانان معزّز و مكرّم، معرفت به اين نكته لازم است كه در دين مبين اسلام، نماز لبيك همه ذاكران، عمل آزادگان، طواف عارفان، ميقات كعبه عاشقان، سعى وصفاى پاكدلان، پرواز بيدار دلان مقصد سالكان، داروى دلهاى مجروح، شفاى قلبهاى محزون و تسكين دلهاى مفتون است. نماز كمال عابدان و معراج عالمان، معبد عاشقان و گل خوشبوى بوستان قلب پاك جوانان است.
جوان چون واجد قلب پاك و فاقد و فارغ از هرگونه ارزشهاى ناپاك است می تواند با نماز، پلّه هاى كمال را طى كند و به قلّه جمال باريابد. با برپايى نماز به مقام سرورى و سيادت راه يابد و دعاى اللهم اجعلنى للمتقين اماماً (خدايا مرا پيشواى پرهيزكاران قرارده) را ورد كلام خود سازد.
چون كه هيچ عملى مثل نماز بينى شيطان را به خاك مذلّت نمی سايد و توجهات الهى را نصيب انسان نمی سازد و هيچ بندهاى جز از طريق نماز به مقام قرب نمی رسد. بسيار زيبا فرموده اند آن رهبر فرزانه كه: «مبتدىترين انسانها رابطه خود را با خدا به وسيله نماز آغاز می كنند. برجسته ترين اولياء خدا نيز بهشت خلوت اُنس خود با محبوب را در نماز می جويد. اين گنجينه ذكر و راز را هرگز پايانى نيست و هر كه با آن بيشتر آشنا شود جلوه و درخشش بيشترى در آن می يابد»
پس بيائيم همّت نمائيم كه با تمسك به نماز به مقام قرب، راه يابيم و جوانى خويش را با سيره مردان الهى گره زنيم تا شايد در جهان جاودانى در منزلگه صادقان و صالحان منزل گزينيم كه طوبى لهم و حسن مآب.
براى جوانان عزيز بايد مسلّم باشد كه هر چه در بهار جوانى كاشتند در پائيز پيرى درو خواهند نمود و به سنين بعد از جوانى عبادت را موكول نمودن از وسوسه هاى شيطانى است.
جوانا ره طاعت امروز گير كه فردا جوانى نيايد ز پير
فصل اوّل :
نقش نماز در شخصيت جوانان
براى پرداختن به اين موضوع كه نماز در ساختار شخصيت جوان، موجد چه آثارى بوده و نقش و تأثير آن تا چه حدى است به نظر می رسد كه تبيين و توضيح چند مطلب در اين باب لازم و ضرورى باشد. نخست حقيقت و روح نماز است و ديگرى اهميت دوران نوجوانى و جوانى و نيز روحيه انفعالى و تأثير پذيرى اين نسل (نسل جوان) در مقابل عوامل خارجى است.
به نظر می رسد تا وقتى كه مطالب و مسائل مزبور روشن نشود و جايگاه خود را پيدا نكنند فوايد و آثار اين امر عبادى يعنى نماز در زندگى جوانان در پردهاى از ابهام خواهد ماند و قطعاً موضوع مورد بحث، موضع و جايگاه حقيقى خود را پيدا نكند. لذا به همين خاطر ابتدا به مطالب مزبور پرداخته، سپس ارتباط نماز با تعديل و تكامل شخصيتى و ايفاى نقش آن در زندگى فردى و اجتماعى جوانان را بيان خواهيم كرد.
روح و حقيقت نماز
نماز لفظ و واژهاى است كه در متون دينى ما بعنوان «صلاة» از آن ياد شده و داراى معانى متعدّدى بوده كه يكى از آن معانى، همين عمل مخصوصى است كه به نام «نماز» در دين اسلام تشريع شده است. اين لفظ در برخى از آيات به معناى سلام و تحيت آمده است آنجا كه خداوند در قرآن می فرمايند:
إنَّ الله وملائكته يصلّون على النّبى يا ايّها الذين آمنوا صلّوا عليه وسلّموا تسليماً.
«همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) درود می فرستند شما هم اى اهل ايمان بر او صلوات و درود بفرستيد و با تعظيم بر او سلام گوئيد»
سخن ما 4
مقدّمه 6
فصل اوّل : 8
نقش نماز در شخصيت جوانان 8
روح و حقيقت نماز 8
اهميت دوران جوانى 12
انعطاف پذيرى روحيه جوانان 13
نيازهاى غريزى و فطرى جوانان و پاسخ آن 15
نقش نماز و تعاليم دينى در شخصيت جوانان 17
ياد و ذكر خدا مايه آرامش دلها 20
نماز بارزترين مصداق ذكر خدا 21
آيا نماز انسان را از زشتى باز می دارد؟ 23
آفات و موانع آثار نماز 26
الف ـ اكتفا به صورت و ظاهر نماز: 26
ب ـ عدم اخلاص و حضور قلب: 28
ج ـ استخفاف و سبك شمردن نماز: 31
د ـ عدم مداومت در نماز: 33
فصل دوّم : 36
علل كم توجّهى يا بی توجّهى برخى از جوانان به نماز 36
محيط خانواده و بی توجهى والدين 37
عدم آگاهى و بينش كافى از فريضه نماز 38
سستى و تنبلى 39
مجالست و همنشينى با دوستان ناباب 40
فساد اخلاقى 40
مزاحم دانستن نماز براى كارهاى شخصى 41
تكبر و غرور 41
تسويف (واگذارى امور به آينده) 42
ضعف اعتقادى 42
رفتار نامناسب مبلغان دينى 43
راه حلها 44
1 ـ نقش خانواده در تربيت فرزندان: 44
2 ـ عدم آگاهى از فريضه نماز: 47
3 ـ سستى و تنبلى: 48
4 ـ مجالست و مصاحبت با دوستان: 51
ملاك و معيار انتخاب دوست 52
1 ـ دارا بودن فكر و عقيده سالم: 52
2 ـ حسن خلق و فروتنى: 53
3 ـ عاقل بودن: 55
4 ـ خوشنامى و شهرت داشتن به خوبى: 57
5 ـ صادق بودن و صداقت داشتن: 58
حدود و قلمرو دوستى 60
فلسفه حمد و سوره (قرائت) 75
فلسفه تشهد 87
فصل چهارم : 91
اهميت و آثار نماز در اسلام 91
1 ـ ارزش و جايگاه نماز 91
2 ـ اهميت نماز در ايجاد ارتباط خدا و خلق 93
3 ـ نماز اولين فريضه الهى 95
8 ـ نماز يعنى تمام دين 102
9 ـ نماز و رابطه آن با حاكميت دينى 104
10 ـ نماز مهمترين وسيله تقرب به خدا 106
11 ـ قرآن و نماز دو سفره الهى در زمين 108
12 ـ نماز موجب گشايش مشكلات دنيا 109
13 ـ نماز باعث بخشش گناهان 112
14 ـ نماز عامل نجات از عذاب الهى 113
16 ـ عنايت الهى به نمازگزار 116
17 ـ آثار نماز در عالم قبر 117
ضلالت و گمراهى نتيجه ضايع كردن نماز 121
سختترين عذاب دوزخ براى بىنمازان 123
گناه كسى كه به بی نماز كمك كند 127
پستتر بودن بی نماز از برخى حيوانات 134
سخن ما
قال الامام علىّ بن ابى طالب(عليه السلام): «الله الله فى الصّلوة فإنّها عمود دينكم»
«خدا را، خدا را درنظر گيريد در توجه به نماز، كه پايدارى دينتان به نماز باشد.»
گر چه هر يك از احكام و فرائض دينى به جاى خود از اهميت و ارزش خاصى برخوردار است، امّا در اين ميان بعد از معرفت الهى هيچ فريضهاى به والايى مرتبه نماز نرسد. چرا كه اين، تنها نماز است كه معراج مؤمن و عامل تقرب انسان وارسته، به خدا شناخته شده و معيار پذيرش همه واجبات قرار گرفته است. به اين جهت آخرين پيام سفيران الهى، سفارش به نماز، اين استوانه استوار دين بوده، چنانچه پرسش نخستين روز رستاخيز هم از آن خواهد بود.
آرى نماز، تنها محبوبِ دلدادگان به حضرت حق و روشنى ديده و چراغ راه پويندگان كوى دوست و محفل انس خلوت نشينان وادى عرفان است. آنان كه زندگى را بی ياد او نخواهند و رستگارى خويش را با شهادت در محراب نماز بينند «فزت ورب الكعبة» و با تمام وجود در راه زنده داشتن نام و ياد خداى خويش و اقامه نماز و راز و نياز با او كوشند و سرانجام خود فدايى راه نماز شوند «اشهد انّك قد اقمت الصلوة» اين همه، جايگاه ويژه و عظمت فوق العاده اين فرضيه الهى را روشن می سازد و همگان را به تعظيم اين عالیترين نمونه شعائر الهى وادار می كند، كه هم خود، اهل نماز و راز و نياز باشند و هم در جهت اشاعه فرهنگ نورانى نماز در جامعه تلاشى پيگير نمايند، (الذين إن مكنّاهم فى الأرض اقاموا الصلوة)، تا به وظيفه دينى خود عمل نموده باشند و همواره مشمول رحمت بی پايان الهى قرار گيرند. و در اين راستا فضلاى اهل قلم حوزه، رسالتى بس عظيم دارند كه با تأليف و انتشار آثار ارزشمند دينى، فرهنگ نماز و انس با خداوند متعال را در جامعه دينى ترويج دهند و رايحه دلپذير معنويت را به فضاى جان همگان بويژه نسل جوان برسانند. چنانچه تاكنون آثار فراوانى را در اين رابطه منتشر نموده اند كه از آن جمله است اثر گرانقدر فاضل گرامى جناب حجة الاسلام والمسلمين آقاى مصطفى خليلى، تحت عنوان «نقش نماز، در شخصيت جوانان». و ما خادمان فرهنگى آستانه مقدّسه مفتخريم كه در آغازين روزهاى سالى كه به نام اوّلين شهيد محراب، «حضرت امام على بن ابى طالب(عليه السلام)» نامگذارى شده، با عنايات كريمه اهلبيت حضرت فاطمه معصومه(عليها السلام) و مساعدتهاى توليت معظم حضرت آية الله مسعودى و معاون امور ادارى، مالى ايشان جناب آقاى فقيه ميرزايى موفق به چاپ و نشر اين اثر گرانمايه شديم; باشد كه گامى در جهت ترويج فرهنگ دينى برداشته و از اقامه كنندگان نماز باشيم.
مقدّمه
حمد و سپاس خدايى را سزاست كه شكر شاكرين و حمد حامدين و ذكر ذاكرين و سعى خالصين متوجه درگاه اوست. ستايش بيكران مرا و راست كه در خلق خويش هيچ كاستى نگذاشت بل همه مخلوقات حتى پست ترين شان را به راستى بگذاشت. تسبيح لايتناهى بر آستان او كه آدمى را در مسير سعادت بر همه موجودات، ولايت و تاج خلافت در سياره زمين بر او كرامت و خلعت «لقد كرّمنا» بر اندامش عنايت و بعد از تكوين، مصداق «فتبارك» بر قامتش مقالت فرمود.
حمد و آفرين بر ذات جهان آفرين كه هستى را آميخته با حكمت و تعاليم را براى بشر همراه با مصلحت و براى وصول به سربلندى و عزّت توأم ساخته است.
و درود بى پايان بر ختم پيامبران و فص رسولان و اهل بيت و پاكان كه شريعت به دست ايشان پايان و حجت خدا به عصمت آنان تمام گرديد.
درود بى منّت و سلام با عزت بر سالكان راه طريقت و شاهدان كوى حقيقت كه سر در راه حفظ شريعت در كف اخلاص نهاده و نزد دوست تحفه بردند.
با حمد بى انتهى بر ذات ربوبى و درود بى منتهى بر شأن مصطفوى، مُصحف بى مقدار نماز را محمّد ساخته تا شايد از اين فريضه الهى كه بزرگترين و مهمترين فريضه در تمامى اديان الهى تشريع شده، نفوس مستعده بهره گيرند.
بر همه جوانان معزّز و مكرّم، معرفت به اين نكته لازم است كه در دين مبين اسلام، نماز لبيك همه ذاكران، عمل آزادگان، طواف عارفان، ميقات كعبه عاشقان، سعى وصفاى پاكدلان، پرواز بيدار دلان مقصد سالكان، داروى دلهاى مجروح، شفاى قلبهاى محزون و تسكين دلهاى مفتون است. نماز كمال عابدان و معراج عالمان، معبد عاشقان و گل خوشبوى بوستان قلب پاك جوانان است.
جوان چون واجد قلب پاك و فاقد و فارغ از هرگونه ارزشهاى ناپاك است می تواند با نماز، پلّه هاى كمال را طى كند و به قلّه جمال باريابد. با برپايى نماز به مقام سرورى و سيادت راه يابد و دعاى اللهم اجعلنى للمتقين اماماً (خدايا مرا پيشواى پرهيزكاران قرارده) را ورد كلام خود سازد.
چون كه هيچ عملى مثل نماز بينى شيطان را به خاك مذلّت نمی سايد و توجهات الهى را نصيب انسان نمی سازد و هيچ بندهاى جز از طريق نماز به مقام قرب نمی رسد. بسيار زيبا فرموده اند آن رهبر فرزانه كه: «مبتدىترين انسانها رابطه خود را با خدا به وسيله نماز آغاز می كنند. برجسته ترين اولياء خدا نيز بهشت خلوت اُنس خود با محبوب را در نماز می جويد. اين گنجينه ذكر و راز را هرگز پايانى نيست و هر كه با آن بيشتر آشنا شود جلوه و درخشش بيشترى در آن می يابد»
پس بيائيم همّت نمائيم كه با تمسك به نماز به مقام قرب، راه يابيم و جوانى خويش را با سيره مردان الهى گره زنيم تا شايد در جهان جاودانى در منزلگه صادقان و صالحان منزل گزينيم كه طوبى لهم و حسن مآب.
براى جوانان عزيز بايد مسلّم باشد كه هر چه در بهار جوانى كاشتند در پائيز پيرى درو خواهند نمود و به سنين بعد از جوانى عبادت را موكول نمودن از وسوسه هاى شيطانى است.
جوانا ره طاعت امروز گير كه فردا جوانى نيايد ز پير
فصل اوّل :
نقش نماز در شخصيت جوانان
براى پرداختن به اين موضوع كه نماز در ساختار شخصيت جوان، موجد چه آثارى بوده و نقش و تأثير آن تا چه حدى است به نظر می رسد كه تبيين و توضيح چند مطلب در اين باب لازم و ضرورى باشد. نخست حقيقت و روح نماز است و ديگرى اهميت دوران نوجوانى و جوانى و نيز روحيه انفعالى و تأثير پذيرى اين نسل (نسل جوان) در مقابل عوامل خارجى است.
به نظر می رسد تا وقتى كه مطالب و مسائل مزبور روشن نشود و جايگاه خود را پيدا نكنند فوايد و آثار اين امر عبادى يعنى نماز در زندگى جوانان در پردهاى از ابهام خواهد ماند و قطعاً موضوع مورد بحث، موضع و جايگاه حقيقى خود را پيدا نكند. لذا به همين خاطر ابتدا به مطالب مزبور پرداخته، سپس ارتباط نماز با تعديل و تكامل شخصيتى و ايفاى نقش آن در زندگى فردى و اجتماعى جوانان را بيان خواهيم كرد.
روح و حقيقت نماز
نماز لفظ و واژهاى است كه در متون دينى ما بعنوان «صلاة» از آن ياد شده و داراى معانى متعدّدى بوده كه يكى از آن معانى، همين عمل مخصوصى است كه به نام «نماز» در دين اسلام تشريع شده است. اين لفظ در برخى از آيات به معناى سلام و تحيت آمده است آنجا كه خداوند در قرآن می فرمايند:
إنَّ الله وملائكته يصلّون على النّبى يا ايّها الذين آمنوا صلّوا عليه وسلّموا تسليماً.
«همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) درود می فرستند شما هم اى اهل ايمان بر او صلوات و درود بفرستيد و با تعظيم بر او سلام گوئيد»
