نقش فضای سبز و اهمیت آن در زندگی انسان
فهرست مطالب
نقش فضاي سبز و اهميت آن در زندگي انسان 5
نقش گياهان در كاهش آلودگي صدا 11
فصل دوم 12
ضوابط اكولوژيك فضاي سبز شهري 12
شرايط اقليمي كنون تهران 13
اثرات مفيد فضاي سبز شهري 16
نفوذ پذيري: 18
زهكشي: 19
تصفيه هوا: 20
جلوگيري از فرسايش: 20
استاندارد بين المللي فضاي سبز 23
مفهوم و هدف طراحي پارك و پرديس‌سازي 27
اول: طراحان باغ و برنامه‌ريزها. 27
3- پارك‌ها اماكني براي آموختن 30
1- تعيين خطوط منحني تراز 32
از انتخاب زمين تا احداث باغ 36
2- بازديد از زمين و نقشه‌برداري 38
مناطق جديد 47
تأمين اكسيژن 49
خواص خاكهاي شهري 50
انتخاب گونه‌ها 58
طرح مديريت 61
غان (توس)- نمونه‌اي از انتخاب گونه 63
اقلام گياهي جهت كاشت 65
نوع نهال 65
گياهان با ريشه هاي برهنه 67
جستها (قلمه و پاجوشها) 70
نهالهاي بلند عاري از شاخه 72
زمان‌بندي 77
منابع 77
حمل و نقل گياهان 78
صدمات فيزيكي 79
استقرار و مراقبتهاي اوليه 80
نهالكاري در شكاف 80
1- مواد آلي 83
2- كودهاي غيرآلي 84
3- ژلهاي نگهدارنده آب 85
شرايط كاشت 86
روش پيشنهادي براي قيم‌گذاري به شرح زير است: 91
محافظهاي موجود در مقابل موشها 92
شبكه هاي پلاستيكي محافظ 93
ساير روشهاي محافظت 97
كنترل گياهان هرز 98
روشهاي كنترل گياهان هرز 99
علف كش 99
مالچ پاشي 100
سطح وجين 101
زمان وجين 102
شدت وجين 103
كوددهي 104
نمونه برداري از شاخ و برگها 105
منابع فارسي 109
نقش فضاي سبز و اهميت آن در زندگي انسان
ريشه ارتباط و علاقه انسان به گياه از سالهاي بسيار دور و شايد از دوران انسانهاي اوليه نشأت مي‌گيرد. در طول تاريخ استفاده از گياه مسير تكاملي و اشتقاق علمي گسترده‌اي داشته است. در اين راستا از زمان مهاجرت قوم ماد به فلات ايران، مردم اين سرزمين همواره در توسعه فضاي سبز و كاشت گياهان كوشا بوده‌اند به طور يكه روزگاري ايران به نام كشور گل و بلبل شهرت داشت. متأسفانه در دوران اخير در كشور ما گياهان مورد بي‌مهري بسيار قرار گرفته‌اند، بدين جهت بالا بردن سطح آگاهيهاي مردم در مورد فضاي سبز و آشنايي با خواص گياهان ضرورتي است كه مانع بروز فاجعه نابودي شهرها بر اثر آلودگي هوا و محيط زيست ميگردد. به همين منظور اهميت دادن به نقش فضاي سبز در زندگي انسانها و ايجاد علاقه بيشتر به درخت و گل و چمن در وجود هر كس امري است بسيار مهم كه در اينجا به طور اختصار به مواردي از آن اشاره ميشود كه اميد است علاقه و تفكر بيشتري را برانگيزد و هر كس بتواند مشوقي دلسوز براي ايجاد فضاي سبز در محيط زندگي خود باشد. (2)
جنب پرتوها 1
دو دسته از پروتوهاي خورشيدي تأثيرات چشمگيري بر بدن انسان و ساير جانداران باقي مي‌گذارند. يكي از آنها پرتو مادون قرمز و ديگري پرتو ماوراء بنفش است. (2)
احساس آرامشي را كه انسان در سايه، به ويژه در سايه يك درخت احساس مي‌كند تا حدي مربوط مي شود به جذب پرتوهاي مادون قرمز خورشيد توسط درخت (ناگفته نماند كه پرتوهاي مادون قرمز با طول موج بلند خود خاصيت گرمازايي دارند) و مقداري نيز به دليل جذب پرتوهاي ماوراء بنفش صورت مي‌گيرد. امروزه تأثير اپرتور ماوراء‌بنفش بر بافت سلولي گياهان و جانوران و همچنين خاصيت گندزدايي آن بخوبي روشن شده است بنابراين نقش درختان در حمايت از انسان و ساير جانداران در برابر آفتاب سوزان به خوبي و روشن ميشود. (2)
جنب گرد و غبار
درختان به سبب پراكندگي شاخ و برگ خود بر تمام زوايا و سطوح، همچون يك گردگير عمل مي‌كنند. اگر درخت را به دقت نظاره كنيم مي‌تونيم تنه آن را به جاي دسته و شاخ و برگ آن را به جاي پرهاي روي يك گردگير معمولي كه در خانه بكار گرفته ميشود، تصوير كنيم. (2)
با اين ويژگي، درختاني كه در خاك ثابت مانده‌اند به منزله يك گردگير كاشته شده در زمين نقش خود را ايفا مي‌كنند طي بررسيهاي بعمل آمده يك هكتار از فضاي سبز كه حدوداً 200 درخت در آن كاشته شده باشد تا 68 تن از گرد و غبار را در هر بارندگي در خود جذب مي‌كند كاملاً واضح است كه با وجود چنين درختاني زدودن 68 تن گرد و غبار، رايگان خواهد شد. در صورتيكه بدون اين درختان بايد هزينه بسياري از براي اين كار اختصاص داد. (2)
توليد اكسيژن
هواي مورد نياز انسان در روز حدود 15 كيلوگرم است. در حالي كه جذب غذاي مورد احتياج وي به آب 5/1 كيلوگرم و غذا 5/2 كيلوگرم ميباشد. از اين مقدار هواي سالم كه به بدن انسان وارد ميشود 78 درصد آن را نيتروژن و 21 درصد آن را اكسيژن تشكيل مي دهد. گازهاي ديگر مانند گازكربنيك، نئون و هليوم به همراه اكسيدها ازت و گوگرد مقدار بسيار ناچيزي از وزن هوا را تشكيل مي‌دهند. مثلا گاز كربنيك 3 % گازكربنيك سريعاً به مرگ انسان منتهي ميشود. تأكيد ميشود كه مقدار زيادي از اكسيژن آزاد شده در طبيعت از طريق فضاي سبز توليد مي گردد. حال اگر درخت و فضاي سبزي وجود نداشته باشد مشكل انسان در رابطه با وجود گازكربنيك در هوا و كمبود اكسيژن به خوبي نمايان ميشود. علفها و چمنزارها اگر چيده و كوتاه نشوند سطح سبز زيادي را به وجود مي‌آورند مثلا يك متر مربع چمن چيده (بريده) شده و ارتفاع 3-5 سانتيمتر داراي 6 تا 10 مترمربع سطح سبز ميباشد. در صورتي كه همين چمن در حالت كوتاه نشده در هر مربع داراي 200 مترمربع سطح سبز است بر اساس اين محاسبه تنها 5/1 متر مربع چمن كوتاه شده ميتواند به اندازه يك انسان در يك سال اكسيژن توليد كند. (2)
توليد فيتونسيد 4
بررسيهاي دانشمندان علم محيط زيست نشان مي‌دهد كه درختاني مانند گردو، كاج. نراد، بلوط، فندق، سرو كوهي ، اكاليپتوس ، بيد، افرا، زبان گنجشك و داغداغان از خود ماده‌اي به نام فيتونسيد در فضا رها مي‌سازند كه براي بسياري از باكتريها و قارچهاي تك سلولي و برخي از حشرات ريز اثر كشندگي دارد در عين حال توليد چنين موادي توسط درختان بر روي انسان اثر فرح بخشي دارد. دليل اين امر را دانشمندان چنين بيان مي كنند: مغز انسان از دو نيمكره چپ و راست تشكيل شده است نيمكره راست در تنظيم احساس غريزي و طبيعي انسان مانند تنظيم وقت و سر وقت حاضر بودن را بعهده دارد. انسان شهرنشين به دليل درگيري در كارهاي روزمره و شرايط محيط زيست شهري به مراتب كار بيشتري از نيمكره چپ خود مي‌كشد كه اين امر موجب اختلال بين دو نيمكره مغز و در نتيجه عملكرد طبيعي مغز انسان ميگردد. دانشمندان پي برده‌اند كه درختان به سبب رها سازي مواد شبيه فيتونسيد مي‌توانند تعادل بين دو نيمكره مغز را به خوبي برقرار ساخته و حالت طبيعي و آرام بخشي را به انسان ارزاني دارند بنابراين نقش آرامبخشي درختان و فضاي سبز به خوبي نمايان مي گردد.(2)
تعديل آب و هوا 5
درختان با تعريق و تعرق خود نقش حساسي در كاهش دماي ميكروكليما و افزايش رطوبت نسبي هوا ايفا مي كنند. دماي يك هكتار فضاي سبز در مرداد ماه تا 5/4 درجه كمتر از فضاي مجاور خالي از درخت است و به همين نحو رطوبت نسبي درون يك فضاي سبز تا 11 % بيش از محيط خارج اندازه‌گيري شده است با تعديل دو پارامتر ياد شده فضاي سبز، ميكروكليمايي به وجود مي‌آورد كه آسايش فيزيكي مناسبي براي زيست انسان در پي دارد.(2)
موثر در كاهش آلودگي صدا 6
در حالي كه آلودگي هواي تهران يا آلودگي جويهاي سياره رنگ و گنديده قابل رؤيت ميباشد، بسياري از شهروندان تهراني جنجال هياهوي اطراف خود را آگاهانه يا ناخودآگاه ناديده گرفته و آن را جزئي تفكيك ناپذير از زندگي شهري مي دانند. صداي گوش خراش فروشندگان دوره گرد با بلندگو، موتورسواران با سر و صدا در هر ساعت از روز، اتومبيلها با اگزوز ناقص و بوق زدنهاي بي‌مورد، مته‌هاي مختلف جهت كندن و لوله گذاري و با آسفالت خيابانهاي، صدا بلندگوهاي گوناگون، فضاي شهر را با آلودگي صوتي، آلوده مي سازند. (2)
بايد توجه كرد كه عادت به نوعي آلودگي دليل بر مصونيت در مقابل آن نيست بلكه عادت به معناي كاهلي، و هر چه بيشتر مستهلك شدن وغرق شدن در آلودگي است. اخطاريه اتحاديه پزشكان مبني بر آلودگي صوتي را بايد جدي تلقي كرد. (2)
هر صداي ناخواسته‌اي كه به گوش انسان برسد آلودگي صوتي محسوب ميشود و حتي صداي موسيقي ملايمي كه به طور ناخواسته از خانه همسايه به گوش برسد آلودگي صوتي به حساب مي آيد زيرا خود مخل آسايش فرد است. عكس العمل انسان در برابر صدا بستگي به عوامل ذهني مثل شدت صدا، فركانس صدا و به عوامل عيني مانند مقبوليت يا عدم مقبوليت فرستنده صدا دارد. صداهاي ملايم عكس‌العملهاي خاصي را در انسان پديد مي‌آورد هنگامي كه شدت صدا به 70 يا 80 دسي بل مي‌رسد تأثيرات سر و صدا ميتواند ايجاد كري موقتي يا دائمي كند، و آن در حالي است كه سلولهاي گيرنده گوش به طور شديدي در معرض صدا قرار گيرند. اين تأثيرات بر انسان به طور مستقيم صورت مي‌گيرد. تأثيرات غيرمستقيم صداي ناخواسته بر انسان غيرقابل لمسم است. بي‌خوابي، پاره شدن افكار، كم حوصلگي، عصبي بودن، بروز بيماريهاي رواني، از عوارض صداهاي ناخواسته است. (2)
سبك شدن خواب- كاهش زمان خواب عميق كه جزء آلودگيهاي ناخوآگاه هستند كاهش مدت رويا- پريدن از خواب بر اثر صداهاي ناهنجار كه آلودگي آگاه شمرده ميشوند واكنشهاي فوق به وسيله آلودگي صوتي معادل 40-50 دسي بل ايجاد ميشود و حاصل اين واكنشها بدون ترديد، كاهش بازده قدرت فكري و جسمي را در پي دارد به علاوه واكنشهاي اعصاب و گياهي انسان نيز به نسبت آلودگي متفاوت است. (2)
1- كاهش ضربان قلب و ناراحتي در آهنگ قلب و چرخه خون (افزايش احتمال سكته قلبي) 2- واكنشهاي ناشي از فشار عصبي، در نتيجه توليد بيش از حد هورمون فرار آدرنالين و هورمون حمله آدرنالين مي‌گيرد. 3- دگرگوني آةنگ تنفس و نبض 4- كاهش گرماي پوست 5- كاهش واكنش مقاوم به صورت 6- تنگي روق 7- اختلال در نظم متابوليسم بدن 8- آلودگي صوتي غير قابل تحمل كه خود موجب انحراف سيستم اعصاب گياهي و حركتي شده كه در نتيجه اين اختلال بر كل بدن مؤثر است. اين جريان موجب بروز يك سلسله واكنشهاي احساسي ميگردد. مانند اختلال در حركت معده پيدايش تومور در معده و روده، درد اعضاء دروني به صورت كنش و پيچش.(2)
رابطه بين سر و صدا و سرطان
بر اساس تازه‌ترين مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران فرانسوي، بين سر و صدا و بيماري سرطان در انسان رابطه‌اي نزديك وجود دارد. اين مطالعات جديد و نتايج حاصل از آن در آخرين شماره مجله فرانسوي (پارچ ماچ) درج شده است. در آنجا ‚ده است. سر و صداي شديد و تكرار آن باعث تضعيف عمومي مصونيت بدن انسان و در نتيجه تضعيف مقاومت وي در مقابل بيماريهاي خطرناك مي شود. بر اساس اين مطالعات، سر و صداي زياد بر ساختار هورمونهاي بدن انسان تأثير منفي مي گذارد و باعث اخلال در كار آنها و سپس سرطان هورمون ميشود. (2)
نقش گياهان در كاهش آلودگي صدا
امروزه دانشمندان ثابت كرده‌اند كه درختان و درختچه‌هاي مي‌توانند در كاهش آلودگي صدا موثر باشند اگر چه خود صدا ممكن است رشد گياه را به مخاطره مي‌اندازد. كاهش رشدي در حدود 41% در يك مزرعه توتون كه در معرض صداي شديد قرار گرفته، ديده شده است. به هر حال كيفيت كاهش صدا در درختان و درختچه‌هاي مختلف بر حسب اندازه برگ، نوع و بلندي درخت تفاوت دارد.(2)
با آزمايشهايي كه به عمل آمده ديده شده كه درختان و فضاي سبزي كه در حاشيه خيابانها ايجاد شده است اثر كاهندگي بيشتري نسبت به ديوارهايي صداگير پيش ساخته و مصالح ساختماني دارند با اين حساب نقش فضاي سبز در كاهش آلودگي صوتي و كاهش هزينه‌هاي ساختماني (دوجدار شدن پنجره‌ها و ديوارهاي بلند) و زيبايي شهر كاملاً مشخص ميشود.(2)
فصل دوم
ضوابط اكولوژيك فضاي سبز شهري
اكولوژي شاخه‌اي از علوم بيولوژي است كه نحوه زندگي موجود را در رابطه با محيط زيست اش مورد بررسي و تعمق قرار مي‌دهد. امروزه علم محيط زيست به عنوان شعبه اي از دانش اكولوژي مورد توجه خاص صاحب نظران قرار گرفته زيرا محيط زيست نيز عبارتست از كليه عوامل: فيزيكي – شيميايي – بيولوژيكي- اجتماعي كه بر هم اثر متقابل داشته و با هم داراي رابطه تنگاتنگ هستند و اجزاء تشكيل دهنده آن عبارتند از عوامل جاندار و بي جان و يا بهتر بگوئيم اجزاء لمس شدني و مرئي (جامدات – مايعات گازها) و نامرئي (سير انرژي) كه اين انرژي نيز نهايتاً انرژي خورشيد است. (4)
از نظر زيست محيطي فضاي سبز شهري عبارتست از فضايي متشكل از گياهان با ساخت شبه جنگلي و برخوردار از بازدهي اكولوژيك زيست محيطي معين متناسب با شرايط زيست محيطي حاكم بر محيط زيست شهر. منظور از فضاي سبز در اين حالت بوجود آوردن شبكه‌اي وسيع و پيوسته از فضاي سبز در پيرامون شهر مي باشند. اين شبكه فضاي سبز مي‌بايست از يك سو كل فضاي شهر را از بازدهي اكولوژيك خود منتفع سازد و از طرف ديگر نيازهاي زيست محيطي پيرامون خود را فراهم نمايد. مثلا يك نوار فضاي سبز در كنار خيابان ميتواند از نظر كاهش آلودگيهاي صوتي و غبار براي پياده رو و ساكنين خانه‌هاي اطراف خيابان نقش اساسي داشته و همزمان در كل شهر عمل تفكيك واحدهاي مسكوني و تاري را از فضاي تفرجگاهي انجام دهد.
بازدهي زيست محيطي فضاي سبز اثرات: اكولوژيك اجتماعي است كه از يك فضاي سبز فعال ميتواند بر محيط زيست شهري پراكنده شود لذا اثرات فضاي سبز را ميت.ن به 2 شعبه تقسيم نمود. (4)
الف- اثرات اكولوژيك يك فضاي سبز: اثرات ناشي از فعاليت داخل اكوسيستم ميباشد كه بر محيط ريخته ميشود و نتيجه آن بهبود شرائط اكولوژيك در شهر ميباشد و در واقع آن چيزي است كه انسان شهرنشين از آن بهره‌مند ميشود كه بي‌ترديد نتيجه اثر فرآيندهاي دروني و اكولوژيك فضاي سبز ميباشد.
ب- اثرات اجتماعي و رواني: شامل اثراتي است كه انسان شهرنشين را تحت تأثير قرار داده و موجبات تجديد قواي جسمي و روحي وي را فراهم مي‌نمايد و نتيجه عملي فرآيندهاي داخلي اكوسيستم‌هاي شبه طبيعي شهري يا فضاي سبز بر روي انسان ميباشد.
ضرورت دارد براي بررسي بهتر وضعيت اكولوژيك فضاي سبز شهري به اختصار موارد زير مورد تحليل قرار گيرند: (4)
شرايط اقليمي كنون تهران
متاسفانه اقليم شهر تهران نيز مانند بسياري از شهرهاي شلوغ و ماشيني دنيا در جهت قهقرايي و مسيري مخالف آنچه كه شكوفايي هستي و اوج و تكامل حياتي نام دارد پيش ميرود، و بي‌ترديد اين بي‌راهه به مقصدي منتهي ميشود كه همانا انحراف از حد اقليم طبيعي شهر بميزان 180 درجه ميباشد. مسئول اين تغيير اقليم تهران كه تحفه نامطلوب تمدن بيمار ماشيني امروزي است عوامل متعددي هستند كه نمي‌توان از كنار آنها بي‌تفاوت گذشت، لذا ضرورتاً در مورد هر كدام به اختصار توضيح لازم ارائه ميگردد.
1- وجود ساختمان هائي با ارتفاعات مختلف در شهر كه سبب كاهش و افزايش سرعت ياد شده و سبب تغيير رژيم وزش باد در محدوده تهران ميگردد.
2- پوشيده شدن سطح شهر از: آجر – بتن- آسفالت – آهن- و ساير مصالح ساختماني كه سبب پديده‌هاي زير مي‌گردند:
الف- ممانعت از ورد آب باران در خاك و نفوذ آن به آبهاي زير زميني كه باعث كاهش قدرت تبخير خاك تا حد صفر ميشود.
ب- جذب و ذخيره انرژي حرارتي خورشيد در طول روز و آزاد نمودن اين انرژي ذخيره شده در شب كه اين امر بخاطر ظرفيت گرمايي متفاوت اينگونه مصالح ساختماني بوده و از علل اصلي دم كردن هوا در شب‌هاي تابستان همين تشعشع حرارتي از ساختمان‌ها و اسفالت است.
ج- كاهش تبخير و نبودن اگو كه موجب اشباع خاكهاي زير ساختمانهاي شهر بخصوص در جنوب تهران از آب بوده و از علل اساسي افزايش سطح ايستايي در جنوب شهر است.
3- آلودگي شديد هواي شهر تهران كه بصورت پرده‌اي تيره سراسر فضاي شهر را پوشانده و به علت بالا رفتن ميزان كدورت هوا در امر تابش خورشيد بر محيط تهران اختلاف بوجود آورده.
4- ورد منابع گوناگون و مصنوعي حرارتي مانند: انرژي گرمايي حال از گره كور ترافيك تهران- حرارت ناشي از مصرف سوخت در واحدهاي توليدي و تجاري و منازل كه بصورت يك عامل غريبه در وضع اقليمي تهران دخالت مستقيم دارند.
گذشته از اين كه اين عوامل نمي‌توانند بر اقليم شهر تهران بي‌تأثير باشند بلكه همگي حكايت از آن دارند كه اقليم تهران بدون پيروي از شرايط طبيعي خود داراي سيستم مخصوصي گرديده و تغييراتي در آن به وقوع پيوسته است كه بايد بررسي شود شهروند تهراني در دراز مدت در مقابل اين دگرگوني‌ها چه واكنشي از خود نشان داده و يا خواهد داد و آنچه مسلم است تأثير مثبت و مفيد فضاي سبز در ارتباط با تك تك پارامترهاي مزبور ميباشد.
فصل سوم
اثرات مفيد فضاي سبز شهري
بدون هيچ ترديدي فضاي سبز در مقابل اثرات منفي واحدهاي مسكوني و تجاري و صنعتي كوچك و بزرگ و بي‌قواره‌اي كه بدون داشتن كمترين نظم و ترتيبي مرتبا در داخل و يا حاشيه تهران سبز ميشوند نقش متعادل كننده‌اي در بهسازي طبيعت شهري دارد، و لزوم گسترش سطح فضاي سبز شهري در دوراني كه بلحاظ گسترش صنعت و كار و تلاش مداوم و افزايش جمعيت شهري و رواج آپارتمان نشيني شهروند تهران از دامان طبيعت دور شد بيش از گذشته قابل لمس ميباشد و بهترين شاهد مثال براي اين مدعا پناه بردن مردم تهران به حاشيه رودخانه‌ها و باغات اطراف شهر و حتي روستاها و جاده‌هاي كوهستاني در تابستان براي تفرج در يك روز گرم تعطيل است و بدين جهت لزوم گسترش فضاي سبز بيشتر از هر زمان ديگر ملموس است.
