دانلود مقاله ویژگیهای معماری دوره پهلوی

چکیده ای از مطالب

فصلهای گذشته در خصوص هر یک از تأثیرات اساسی که می توانست معماری دوره پهلوی اول را به گونه ای ممتاز معرفی کند به نوشتار تحقیقی در آمد. این تأثیرات با ریشه یابی بر مبنای رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، موضوعی خاص را دنبال و در پایان منتج به مصداقهای حادث شده در معماری، تحت همان تأثیرات شد. در آن فصول موضوعاتی در دورۀ بیست ساله در چهارچوبی معین قرار گرفت تا با ارتباط و تحلیلی منطقی سعی در جلوۀ بهتر آن مقاصد آشکار و یا پنهان کند.

اما این فصل، نگرش و بررسی ترکیبی از آن موارد گفته شده و نیز مطالب کم پرداخت شده و یا ناگفته دیگر دارد تا در یک قالب تازه، دستاورد جدیدی را بیان کند. در واقع هدف از نوشتار این فصل نوعی جمع بندی تخصصی قبل از نتیجه گیری نهایی رساله است که با کنار هم قرار دادن آن و با استفاده از فصلهای دوم و هفتم ویژگیهای معماری دورۀ پهلوی اول را بیان می کند.

موضوعات یاد شده در این فصل به تناسب موضوع، ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر دارند و بررسی تحلیلی هر یک به معنی نادیده گرفتن موضوع دیگر و یا بی ارتباط بودن آن با مورد دیگرنیست. برای مثال تفسیر در مورد برون گرایی و تغییر نگرش حاصل شده در فضای معماری جدید، بدون شک آثار آن تغییر را می توان در دیگر موارد ذکر شده به معنی ارائه خصوصیات منحصر به هر یک از آنهاست.

عناصر معماری –  شهری

بی تردید موضوعات مطرح و قابل بحث در معماری و فضاهای شهری فراوان هستند. عناصری که در قالب شکلی و یا مفهومی می توانند عناوین متعدد و گسترده ای را به خود بگیرند. اینجا، در یک طبقه بندی نسبتاً کلی بیشتر به آن ویژگیهای دوره بیست ساله پرداخته می شود که متأثر از تحولات فکری، دگرگونی اساسی پیدا کردند.

الف : برون گرایی

شاید از بزرگترین و قدیمی ترین مشخصه های معماری گذشته ایران که آن را از دیگر مکتبها – به ویژه سبکهای معماری غربی- متمایز می سازد پدیدۀ درون گرایی است، این ویژگی که یا به « دلیل وضع جغرافیایی خاص بسیاری از مناطق ایران، یعنی خشکی، بادهای مختلف، شنهای روان و … که امکان ساخت بناهای برون گرا نبود»[1] وجود داشته است و یا اینکه « به خاطر عدم امنیت و با توجه به امنیت و نیز محرمیت یک معماری درون گرا شده است»[2] چنان وسیع بوده است که به عنوان یک اصل انکارناپذیر رعایت شده است. اگر پذیرفته شود که اهمیت فرهنگی – اجتماعی و به عبارتی موضوع اعتقادی این پدیده به مرور زمان بردرجه امنیتی آن اولویت پیدا کرده و این امر بیشتر در حوزه عمومی و سکوتی رایج شده است، نباید نادیده گرفت که در آثار معماری نظیر مساجد و متعلقات آن و نیز کوشک و باغ توجه به معماری برون گرا هم وجود داشته است.

معماری برون گرا، با قرار دادن عناصر و اندامهای معماری در حول یک حیاط، ارتباط مستقیم بنا را به داخل، (حیاط) برقرار و ارتباط آن را با بیرون با به کارگیری دیوارهای بلند بنا جدا ساخته و تنها فضای ارتباطی داخل با خارج به وسیله دهشتی و درب ورودی انجام می شود.

شکل گیری و حضور این پدیدۀ کهن درمعماری ایران قاطعانه تا پایان دورۀ قاجار ادامه داشت. اولین بناهای حکومتی و یا دولتی اواخر قاجار و نیز تحولات عقیدتی و اجتماعی در آغاز دورۀ پهلوی اول مهم ترین خصلت معماری گذشته ایران را نیز تغییر داد و بناها در همه حوزه ها و دسته بندیهای ساختمانی به ناگهان از درون به بیرون چرخش داده شده اند. این گردش به طور بنیادین بر دیگر عناصر معماری ایران و پیدایش مواردی جدید در حوزه معماری و شهرسازی نظیر خیابانها، کوچه ها، پنجره ها، نماها و به عبارتی فضاهای تازه و نوین تأثیر گذاشت.

بنابراین پدیدۀ برون گرایی نخست در اندیشه ها شکل گرفت و متعاقب آن و بنا به نیازهای خواسته یا ناخواسته و در نهایت با پذیرش آن به ومعماری و ایجاد بناهای شهری نوین سرایت نمود.اولین ساختمانهای بزرگ و مهم شهر نظیر شهربانی، شهرداری، وزارتخانه ها، بانکها و مراکز تجاری در راسته خیابانها به نمایش فعالیت و رفتارهای خود پرداختند که پیش از این در درون انجام می شد. این نهضت نمایشی علاوه بر اینکه فضای بیرونی را فعال تر، زنده تر، شلوغ تر و متنوع تر ساخت به سرعت در بافت شهری و حوزه مسکونی نیز وارد شد و بافت شهرها به گونه ای در آمد که اگر چه دیر یا زود انجام می گردید اما بی پروا و گستاخانه صورت گرفت.

تحول برون گرایی در معماری،همچون  اندیشه و تفکر برون گرایی در ساحت سیاسی و اجتما عی از در مصالحه و نگرش گام به گام و تطبیقی وارد نشد بلکه با این نظر که هر آنچه هست مایه عقب ماندگی است نفرت انگیز تلقی گردید. حصار ناصری به مثابه نماد درون گرایی درشهر سازی کهن فرو ریخت در حالیکه هیچ گونه مانعی برای توسعه شهر و گرایش برون گرایانه نبود. دروازه های شهر تهران که همچون تنها ورودی خانه ها، یگانه نقاط ارتباطی داخل و خارج شهر بودند ویران گشت چرا که اول به عنوان میراثی از نظام گذشته یعنی قاجار  و دیگر به عنوان شباهت مذهبی گونه آنها، دو نماد آشکار آن بود،در صورتی که میتوانست مظهر تحول و گذر از یک دوره به دورهای دیگر باشد و چرخه تاریخی را در آیینه معماری به قضاوت بگذارد. برون گرایی شاخص ترین پدیده معماری در دوره پهلوی اول بود که یا به دلایل گوناگون و سریع تحولات این دوره نخواست خود را با درون گرایی معمعری گذشته ایران تطبیق دهد و یا معماری  سنتی ایران نتوانست خود را با این پدیده هنگام گرداند.پدیده ای که زاییده تفکر مدرن وپیوند خورده با فرایند تجددگرایانه بود.

محمدکریم پیرنیا. شیوه های معماری ایرانی، تهران، نشر هنر اسلامی، 1369، ص 32.

پرویز رجبی، معماری ایران در عصر پهلوی ، تهران، دانشگاه ملی ایران، 2535 [1355]، ص 111.

 

فرمت : قابل ویرایش | WORD | صفحات : 49

*************************************

نکته : فایل فوق قابل ویرایش می باشد