فهرست مطالب
فصل اول:
معرفي تحقيق
– مقدمه
– تعريف موضوع
– بيان مساله
– اهداف تحقيق
– اهميت و ضرورت تحقيق
– فرضيه‌هاي تحقيق
– تعاريف عملياتي متغيرها و واژه‌هاي اصلي تحقيق
فصل دوم :
ادبيات نظري و تجربي تحقيق
1- قسمت اول: فن‌آوري اطلاعات
2- قسمت دوم: سازمان و ساختار سازماني
3- قسمت سوم: پيشينه تحقيق
4- قسمت چهارم: تاريخچه و معرفي شركتهاي سهامي بيمه ايران
فصل سوم:
« روش و روش‌شناسي تحقيق
– مقدمه
– جامعه آماري
– روش جمع‌آوري اطلاعات
– نمونه و روش نمونه‌گيري
– ابزار اندازه‌گيري: معرفي پرسشنامه
– تعيين روايي (validity) و پايايي (Reliability) پرسشنامه:
فصل چهارم :
« تجزيه و تحليل يافته‌هاي تحقيق »
فصل پنجم:
بحث و نتيجه‌گيري تحقيق
فصل اول:
معرفي تحقيق
– مقدمه
– تعريف موضوع
– بيان مساله
– اهداف تحقيق
– اهميت و ضرورت تحقيق
– فرضيه‌هاي تحقيق
– تعاريف عملياتي متغيرها و واژه‌هاي اصلي تحقيق
مقدمه:
تحولي ژرف در شرف وقوع است. تحولي كه در سالهاي آينده جامعه صنعتي را اساساً دگرگون خواهد نمود. اين تحول ويژه، نتيجه پيشرفتهاي سريع و بي‌سابقه تكنولوژي اطلاعات در سالهاي اخير است. پيشرفت علم و دانش در سالهاي اخير دستاوردهاي فراواني را براي انسان به همراه داشته است. آخرين پيشرفتها در زمينه ارتباطات، مخابرات، ماهواره‌ها، كامپيوترها، مسافرتهاي فضايي، مهندسي ژنتيك و ساير علوم، نويد بخش تحولات بيشتر در قرن آينده است. (فقيه و سرافراز، 1372، ص 22)
الوين تافلر در كتاب جابجايي در قدرت به عناصر سه گانه قدرت اشاره مي‌كند كه عبارتند از:
خشونت، ثروت و دانايي. بدين معنا كه اگر در زمان انقلاب صنعتي، قدرت سرمايه يا ثروت حرف اول را در جهان آنروز مي‌زد ولي امروزه اين قدرت، مفهوم دانايي است كه حرف اول را در جهان خواهد زد. به زعم تافلر بر خلاف دهه‌هاي قبل اين قدرت زور يا بازو نيست كه تعيين كننده قدرت جهاني يا گوينده حرف اول در جهان است بلكه اين دانايي و اطلاعات بشري است كه مي‌تواند تكليف ابرقدرت آينده را در جهان آينده روشن كند در نتيجه سرمايهگذاريهاي انفعالي و اقتصادي در اين قرن در مقابل سرمايهگذاريهاي اطلاعاتي و علمي بسيار ناچيز و كم و كمتر خواهد شد. تافلر علت فروپاشي اتحاد جماهير شوروي را نياز اطلاعاتي او به تكنيكها و فنون اطلاعاتي پيشرفته در زمينه تكنولوژي نظير كامپيوتر مي‌داند و همچنين علت قدرتمندي ژاپن در صحنه جهاني امروز و آينده را بعلت برخورداري از نظام اطلاعاتي و دانايي دقيق در صحنه جهاني مي‌داند و يا علت ابرقدرت شدن احتمالي اروپا در يكي كردن قدرت تحقيق و توسعه و جمع‌آوري توان اطلاعاتي و دانايي خود در زمينه پيشرفت و تكنولوژي مي‌داند. (تافلر، 1370، ص 90)
عصر اقتصاد خود معيشتي و كشاورزي با بهره‌گيري از روشهاي مبتدي مانند نيروي فيزيكي انسان و حيوان نقش اقتصادي خود را ايفا كرد و عصر انقلاب صنعتي نيز بر پايه بهينه سازي روش توليد انبوه با استفاده از نيروهاي محركه و بهره‌گيري از منابع انرژي شكوفايي خود را نمايان ساخت. اما اكنون عصر اطلاعات است كه هسته و ياخته اساسي آنرا توانهاي رايانه‌اي و شبكه‌هاي ارتباطي تشكيل مي‌دهد در اين دوران هدف اساسي بر افزايش توان فكري و اطلاعاتي و ارتباطي جامعه قرار دارد كه محصول چنين ساختاري افزايش آگاهي اجتماعي و برقراري تعادل در دانش عمومي و بهره‌گيري از فناوريهاست و از آنجايي كه بهره‌گيري از رايانه‌ها از دهه 50 آغاز شده. اهميت اين فناوريها بر همگان اثبات شده است. (مومني، 1380، ص 664)
نگرش جديدي كه بر دنياي پست مدرن حاكم است نشان مي‌دهد كه خواسته‌هاي اقتصاد پويا و سازمانهاي جديد و در حال تحول مستلزم ايجاد ساختارهاي جديد اجتماعي، سبكهاي رهبري جديد و همچنين رهيافتهاي نوين در ساختار سازماني است و همه ناشي از سيل عظيم توليد و گسترش اطلاعات در عصر حاضر است كه سازمان را مجبور به نگرش مجدد در عملكرد و فعاليتهايش مي‌كند.
تعريف موضوع:
دوران جديد كه به عصر اطلاعات يا انفورماتيك معروف شده نويد دهنده جهاني نو با شيوه‌هاي نوين بكارگيري اطلاعات است. تاثير شگرفي كه فناوري اطلاعات در دو دهه اخير بر كار و زندگي بشر گذاشته در خلال تمدن چندين هزار ساله او سابقه ندارد. IT يا بعبارتي كاربرد علمي نظامهاي كامپيوتري توانسته علوم مختلف را ياري دهد كه هر يك گامي بلندبر داشته‌اند. (فلاح همت‌آبادي، 1382، صفحه 3)
سازمانها نيز در اين دوران به مثابه «مغزهاي پردازش كننده اطلاعات» در نظر گرفته مي‌شوند. سازمانها سيستمهاي اطلاعاتي هستند. هر جنبه‌اي از عملكرد سازمان بستگي به پردازش اطلاعات دارد و مديران تصميمات خود را از طريق پردازش اطلاعات اتخاذ مي‌كنند. با پيدايش اينترنت و اينترانت سازمانها مترادف با جريان اطلاعات گرديده‌اند. (مورگان به نقل از وارث 1380، صفحه 124)
همچنين در سازمانهاي امروزي مديران مجهز به رايانه‌هاي شخصي شده‌اند كه نه تنها امكان دسترسي به پايگاههاي مركزي داده‌ها را براي آنها فراهم مي‌كند بلكه به آنها اجازه مي‌دهد كه خود اطلاعاتي را ايجاد نموده و در پايگاههاي اطلاعاتي ذخيره نمايند. مديران در جوامع كنوني در جمع‌آوري اطلاعات و ذخيره‌سازي آن روي به عدم تمركز آورده‌اند. در ده سال آينده يافتن مديري كه بطور منظم از كامپيوتر براي نظارت بر فعاليتهاي سازماني خود و همچنين جمع‌آوري اطلاعات اوليه براي تصميم‌گيري استفاده نكند غيرعادي بنظر خواهد آمد غير معقول نيست كه پيش‌بيني كنيم در آينده بسيار نزديك سازمانها بر اساس شبكه اطلاعاتي خود ساختاربندي خواهند شد. در آينده مديران با استفاده از سيستم اطلاعاتي قادر خواهند شد كه به طور اثربخش فعاليتها را هماهنگ و كنترل نمايند و نياز به دوائر ستادي و تعداد زيادي از مديران مياني را كاهش دهند. استيفن را بينز در كتاب تئوري سازمان برخي از تبعات انقلاب حاصله در فناوري اطلاعاتي كه امكان وقوع آن هست را بدين گونه بر مي‌شمارد:
1- بوجود آمدن تركيبي از تمركز و عدم تمركز در سازمان
2- بوجود آمدن سازمانهاي تخت‌تر (سطح‌تر)
3- امكان كار كردن دهها ميليون نفر از كارگران و كارمندان در منزل
(رابينز، 80، ص 417)
بنابر شواهدي كه ارائه گشت امروزه IT بعنوان ابزار استراتژيك مطرح است. در اين شرايط حساس كه كشورهاي صنعتي سخت غرق در انقلاب ناشي از فناوريهاي اطلاعاتي، كامپيوتر و ميكروالكترونيك هستند كشورهاي در حال توسعه در حاشيه قرار مي‌گيرند. ولي در آينده اين كشورها يا با بدست آوردن و بكارگيري دانش در جهت سرعت بخشيدن به حركت چرخهاي اقتصادي و اجتماعي خود جلو خواهند رفت يا در بازار رقابت فشرده و در حال افزايش جهاني واپس خواهند رفت.
بيان مساله:
فن‌آوري اطلاعات در عصر انفجار اطلاعات با سرعتي فزاينده در حال پيشرفت و دگرگوني است. سيستمهاي مختلف رايانه‌اي هر روزه در نهادهاي مختلف اقتصادي اجتماعي و صنعتي و اداري جهان پيشرفته، بيشتر و بيشتر ريشه دوانيده و در روند تصميم‌گيريهاي درون سازمان تحولات اساسي ايجاد مي‌كنند. بهره‌گيري از امكانات ناشي از توسعه سيستمهاي اطلاعاتي مبتني بر كامپيوتر براي تسريع در عمليات اداري و عرضه سريع و مقرون به صرفه خدمات و محصولات توليدي سازمانها، باعث شده است كه در كشورهاي توسعه يافته اينگونه سيستمها تقريباً در بيشتر رشته‌ها بكار گرفته شوند. در حال حاضر در بسياري از كشورهاي در حال توسعه و از جمله كشورمان ايران سازمانها تمايل زيادي براي بهره‌گيري و استفاده از اين فناوريهاي اطلاعاتي از خود نشان مي‌دهند. با در نظر گرفتن اين موضوع كه در آينده هيچ عاملي مانند فناوري اطلاعات قادر به تغيير طراحي سازمانها نخواهد بود. تحقيق در اين زمينه امري ضروري خواهد بود. از طرفي ديگر با توجه به تمايل سازمانهاي كشور ما جهت استفاده از فن‌آوريهاي اطلاعاتي لازم است مديران پيشاپيش از اثراتي كه احتمالاً اين فناوريها بر سازمان، افراد و… مي‌گذارند آگاهي يافته و با چشماني كاملاً باز فن‌آوريهاي اطلاعاتي را وارد سازمان كرده (متناسب با سطوح مديريت و مهارت كاربران) و از آنها استفاده نمايند. با در نظر گرفتن اين موارد در تحقيق حاضر به بررسي اثرات ناشي از كاربرد فن‌آوريهاي اطلاعاتي در سازمان بر ساختار سازماني خواهيم پرداخت و به اين سوال اساسي پاسخ خواهيم داد كه: كاربرد فن‌آوري اطلاعات چه اثراتي بر ساختار سازماني دارد؟
اهداف تحقيق:
هدف اوليه تحقق ارائه چهارچوبي از ميزان و چگونگي اثرگذاري فن‌آوري اطلاعات بر ساختار سازماني مي‌باشد كه اين موضوع به مديران كمك خواهد كرد تا نسبت به اثرات فناوري اطلاعات بر ساختار سازمان آگاهي يابند و به آنها در جهت حل مشكلات سازمان (از نظر ساختاري) ياري خواهد رساند.
دوم: شناخت بهتر فناوريهاي اطلاعاتي و پيشرفتهاي حاصله در اين زمينه در جهت استفاده مديران، دانشجويان و محققان.
سوم: بررسي رابطه ميان فناوريهاي اطلاعاتي و ابعاد ساختار سازماني جهت استفاده مديران، دانشجويان و محققان.
چهارم: بررسي وضعيت سازمان مورد مطالعه (شركتهاي سهامي بيمه ايران) از لحاظ بهره‌گيري فناوريهاي اطلاعاتي.
پنجم: فهم اينكه متغير فناوري اطلاعات بر كداميك از ابعاد ساختاري سازماني بيشترين تاثير را دارد.
اهميت و ضرورت تحقيق:
تا قبل از سال 1960 در روند سير تكاملي تئوري سازمان ما شاهد اين قضيه هستيم كه در آن دوران به سازمان بعنوان سيستمي بسته نگاه مي‌شد كه پديده‌اي بود جدا از محيط خارج از خود. با آغاز دهه 1960 و تحقيقات التون ميو در كمپاني وسترن الكتريك ديدگاه سيستم باز شروع به غالب شدن بر تئوري سازمان كرد. در اين ديدگاه سازمان پديده‌اي است كه با محيط بيرون خود ماده، انرژي و اطلاعات تبادل مي‌كند. در واقع كليد درك سازمان بعنوان سيستم باز واقف شدن به اين قضيه است كه سازمان با محيط در تعامل است و اگر سازمان خواهان اثربخشي خود است لازم است كه سازمان خود را با محيط تطبيق دهد. اين امر در قالب سيستمهاي باز نياز به اين دارد كه سازمانها ساز و كارهاي نظارت و بازخورد را براي تعيين، تشخيص و درك محيط واحساس تغييرات حاصله در محيط تعديلات ضروري ايجاد كرده و توسعه دهند. بدون اطلاعات صحيح و كافي سازمان در درياي عدم اطمينان غوطه‌‌ور است و هر قدر بر پيچيدگي محيطي و سرعت و شتاب تغييرات افزوده شود. عدم اطمينان زياد مي‌شود و تنها چيزي كه مي‌تواند اين عدم اطمينان را كاهش دهد اطلاعات است.
در دنياي امروز اطلاع رساني بعنوان مجموعه‌اي از روشها و ابزارهاي كه ذخيره‌سازي، سازماندهي، پردازش و بازيابي اطلاعات را در ابعاد گوناگون محقق مي‌سازد به منزله يك سرمايه ملي درآمده است و در حكم پشتوانه‌اي براي نيل به اهداف توسعه كه نهايتاً پيشرفتهاي صنعتي، فرهنگي و اقتصادي را به دنبال خواهد داشت. مجموعه اين ابزارهايي كه منجر به ذخيره‌سازي، سازماندهي، پردازش و بازيافت اطلاعات در دنياي امروز شده‌اند فناوري اطلاعاتي مي‌باشد. و از زمان مطرح شدن اين قضيه بيش از چند دهه نمي‌گذرد چرا كه تمايل و نياز به استفاده از فن‌آوري اطلاعاتي جديد بصورت موجي فراگير در آمده است و مديران و سازمانهاي كشورها از جمله كشورمان ايران را نيز متاثر ساخته است. آنچه كه تا چند سال قبل بعنوان يك مزيت رقابتي محسوب مي‌شد امروزه بعنوان يكي نياز رقابتي مطرح مي‌باشد و از حالت انحصاري كه در قبل داشت بيرون آمده و در اختيار همگان قرار گرفته است. نكته قابل توجه در استفاده از فناوريهاي اطلاعاتي در سازمانهاي كشورهاي در حال توسعه مساله كنترل معدودي از كشورهاي در حال توسعه بر فناوريهاي جديد و نياز به منابع مالي هنگفت در اجراي تحقيقات مرتبط با فناوريهاي اطلاعات مي‌باشد كه سبب گشته تا پيشرفتهاي حاصله در اين زمينه مبتني بر نيازهاي كشورهاي در حال توسعه نباشد. با اين وجود اين كشورها براي ورود به عرصه رقابت جهاني و دنياي فراصنعتي ناگزير به بهره‌گيري از فناوريهاي اطلاعاتي جديد بوده و هيچ‌گونه سستي در اين زمينه توجيه پذير نخواهد بود با توجه به هزينه‌بر بودن ابزارها و تكنيكهاي مربوط به كاربرد فناوريهاي اطلاعاتي و ضعف مالي كشورهاي در حال توسعه آگاه نمودن مديران سازمانها در اين كشورها از اثرات فناوري اطلاعات بيش از پيش ضرورت مي‌يابد. در ضمن بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه خريد و هزينه‌هاي مربوط به ابزارها و وسايل فناوريهاي اطلاعاتي و رايانه‌هاي پيشرفته تعيين كننده تحول و پيشرفت و توسعه سازماني نيست و آنچه اهميت دارد چگونگي ميزان كاربرد اين فناوريها در سازمانهاست لذا در اين پژوهش در پي آنيم تا اين بينش را فراروي مديران قرار دهيم كه اثرات ناشي از كاربرد اين فناوريهاي اطلاعاتي بر ساختار سازماني (ابعاد ساختار سازماني) چگونه خواهد بود.
فرضيات تحقيق:
فرضيه اصلي تحقيق: بين ميزان استفاده از فناوري اطلاعات و ساختار سازماني رابطه معناداري وجود دارد.
فرضيه اول: بين ميزان استفاده از فناوري اطلاعات و پيچيدگي سازماني رابطه معناداري وجود دارد.
فرضيه دوم: بين ميزان استفاده از فناوري اطلاعات و رسميت سازماني رابطه معناداري وجود دارد.
فرضيه سوم: بين ميزان استفاده از فناوري اطلاعات و تمركز سازماني رابطه معناداري وجود دارد.
فرضيه چهارم: بين ميزان استفاده از فناوري اطلاعات و نسبت پرسنلي سازماني رابطه معناداري وجود دارد.
تعاريف عملياتي متغيرها و واژه‌هاي اصلي تحقيق
– فناوري اطلاعات :
عبارتست از مجموعه‌اي از ابزارها و روشهايي كه بعنوان نقطه همگرايي الكترونيك و پردازش اطلاعات دانش جديدي را براي گردآوري، ذخيره‌سازي، پردازش، سازماندهي، انتقال و نمايش اطلاعات در اختيار انسان قرار مي‌دهد از اينرو اصطلاح فناوري اطلاعات براي توصيف فناوريهايي بكار مي‌رود كه ما را در راه ثبت، ذخيره‌سازي، پردازش، بازيابي، انتقال و دريافت اطلاعات ياري مي‌كنند. اين اصطلاح فناوريهاي نويني مانند كامپيوتر، انتقال از طريق فاكس، ميكروگرافها، ارتباطات از راه‌دور، ميكروالكترونيكها، همچنين، فناوريهاي قديمي‌تر نظير سيستمهاي بايگاني اسناد، ماشينهاي محاسباتي مكانيكي و چاپ و حكاكي را در بر مي‌گيرد. (بهان، هولمز، 1377، ص 5)
منظور از فن‌آوري اطلاعات در اين تحقيق ميزان كاربرد مديران شركتهاي سهامي بيمه ايران از اين نوع فن‌آوريها من جمله سيستمهاي اتوماسيون اداري، سيستمهاي بايگاني، سيستم اطلاعات مديريت، فناوريهاي اينترنت و ديگر مواردي است كه در نتيجه نمره‌دهي مديران به پرسشنامه‌اي كه به همين منظور تهيه شده است مشخص مي‌شود.
– ساختار سازماني : ساختار سازماني راه يا شيوه‌اي است كه بوسيله آن فعاليتهاي سازماني تقسيم، سازماندهي و هماهنگ مي‌شوند. (اعرابي، 1376، ص 15) در اين تحقيق 4 بعد از ابعاد ساختار سازماني يعني پيچيدگي، رسميت، تمركز و نسبت پرسنلي شركت سهامي بيمه ايران بعنوان متغير وابسته در نظر گرفته شده است و منظور از ساختار سازماني پاسخهايي است كه مديران شركتهاي سهامي بيمه ايران به دو پرسشنامه ابعاد ساختار سازماني رابينز و پرسشنامه محقق ساخته نسبت پرسنلي مي‌دهند، خواهد بود….
