بتن در كارگاههاي ايران
مصرف بتن بعلت ارزاني و دسترسي راحت به آن روز به روز در سراسر جهان توسعه مي يابد زيرا مصالح مورد مصرف در بتن كه عبارت از شن و ماسه و سيمان است بحد وفور در همه جاي كره زمين يافت مي شود. از طرفي بعلت عمر طولاني قطعات بتني و مقاومت بتني و مقاومت آن در مقابل عوامل جوي در مقايسه با ساير مصالح مخصوصا فولاد توجه مهندسين را در سراسر دنيا به خود معطوف داشته و در نتيجه كاربرد آن روز به روز زيادتر مي شود، بطوريكه در صد ساختمانهاي بتني بلند به نسبت ساختمانهاي ديگر روز به روز رو به فزوني است حتي در بعضي ممالك احداث ساختمانهاي بلند فقط با بتن آرمه مجاز است.
ديگر از جاذبه هاي بتن آنست كه اين جسم قبل از سخت شدن سيال بوده و در هر شكل قالبي كه ريخته شود بعد از سخت شدن به همان شكل در مي آيد از اين راه معماران و طراحان مي توانند اجزاء مختلخ ساختمان را از لحاظ هندسي به دلخواه خود نمايند.
در عوض عيب بزرگ قطعات بتن آرمه آنست كه هيچ وقت فرضيات محاسباتي كاملا مطابق واقعيت نيست زيرا اولين فرضي كه يك محاسب ساختمان بتن آرمه مي كند آنست كه بتن و فولاد را جسم همگن فرض نموده و تنش و كرنش آنها را مساوي در نظر مي گيرد و محاسبات خود را بر مبناي آن شروع كرده و ادامه مي دهد در صورتيكه اين فرض كاملا با حقيقت وفق نمي دهد و تنش و كرنش بتن و فولاد كاملا مساوي نيستند. ولي اگر در طراحي بتن وساخت و اجراء و عمل آوري و بالاخره در نگهداري آن دقت كافي بعمل آيد و بتن مطابق دستورالعمل هاي مؤسسات تحقيقاتي و استاندلردهاي دنيا طراحي و ساخته شود شايد به ميزان قابل توجهي فرضيات و عمل بهمديگر نزديك شوند.
براي رسيدن به اين هدف كه بتوانيم در ايران بتني كاملا مطابق با استانداردهاي بين المللي استفاده نمائيم دو اشكال موجود است:
الف: بتن استاندارد با كيفيت عالي به مراتب از بتني كه ما اينك در كارگاهها از آن استفاده مي نمائيم گرانتر تمام مي شود و از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه نيست و اين مطلب براي سازندگان واحدهاي مسكوني كه اغلب قريب به اتفاق انبوه سازان واحدهاي مسكوني بوده و فروشندگان آن مي باشند نه استفاده كنندگان از آن، خوشايند نيست.
ولي اگر توجه داشته باشيم كه بتن با كيفيت خوب، توان باربري بيشتري را دارا مي باشد، متوجه مي شويم كه بتن خوب در نهايت از لحاظ اقتصادي بيشتر به صرفه نزديك است براي مثال مي توانيم بگوييم كه طبق استانداردهاي بين المللي مهندس محاسب مجاز است كه بار فشاري معادل 210 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع را روي سازه بتني بگذارد ولي عملا مهندسين محاسب ايراني بيش از 80 تا 90 و حداكثر 110 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع توان باربري قائل نيستند. يعني چيزي كمتر از 2/1 توان مجاز و اين بعلت بدي اجراء بتن مي باشد. در اينصورت مشاهده مي شود اگر ساخت بتن با كيفيت عالي حتي اگر 20 درصد هم گرانتر تمام شود با توجه به حداكثر توان باربري بتن هنوز 80 درصد به نفع توليد كننده است. ا طرفي ابعاد قطعات بتني با توان باربري بالاتر كوچك تر شده در نتيجه فضاي كمتري را اشغال مي نمايد و اين خود موجب وسيع تر شدن فضاهاي معماري مي شود.
ب : نكته دوم كمبود و يا بهتر بگوئيم نبود كارگران ماهر بتن ساز و عدم آشنائي كارگران به رفتارهاي بتن مي باشد. زيرا اكثر دست اندركارات بتن و بتن سازي چنين گمان مي‌كنند كه اگر آب و شن و ماسه و سيمان را مخلوط كرده و در قالب جا بدهند بتن سازي و بتن ريزي نموده اند.
تجربه نشان داده است كه اگر در ساختن و جا دادن بتن در قالب و حفظ و نگهداري آن دقت بيشتري بعمل آيد قطعه مورد نظر حتي تا 50 درصد داراي توان باربري بالاتري مي‌باشد بدون آنكه هزينه بيشتري رامتحمل شويم.
در اين كتاب سعي ما بر اين است كه رفتارهاي بتن را به دور از مباحث علمي توضيح داده و مراحل ساخت و نگهداري آنرا با زبان ساده تشريح نمائيم.
اجزاء تشكيل دهنده بتن
همانطوريكه مي دانيم بتن تشكيل شده است از سنگدانه هاي كوچك بنام ماسه و سنگدانه هاي درشت تر بنام شن كه اين سنگدانه ها بوسيله چسب مخصوصي بنام سيمان در مجاورت آب بهمديگر مي چسبند و جسم متراكم و سختي را بنام بتن ايجائ مي نمايند كه اگر اين بتن در شرايط خوب تهيه و عمل آورده شود و سيمان آن به اندازه كافي باشد در اثر نيروي فشاري در حدود 350 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع متلاشي مي شود و توان آن 6/0 عدد فوق بوده يعني در محاسبات تا 210 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع بار فشاري مي توانيم روي آن قرار دهيم ولي اين قطعه در مقابل نيروهاي كششي بسيار ضعيف بوده و اگر بتن در شرايط بسيار خوب تهيه و نگهداري شود نيروي كششي تا 32 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع را مي تواند تحمل نمايد. بهمين علت در بتن فولاد (ميلگرد) مي گذارند تا نيروهاي كششي را تحمل نمايد. در نتيجه بتن تشكيل شده است از شن، ماسه، سيمان، آب و فولاد.
سنگدانه
سنگدانه ها در حدود 4/3 تا 5/4 حجم بتن را تشكيل مي دهند به همبن علت رفتار آنها در بتن مقاومت و ساير خصوصيات آنرا تحت تأثير قرار مي دهد. لذا بايد سنگدانه ها از هر لحاظ مورد وطالعه قرار مي گيرند.
رفتار سنگدانه ها را بايد از دو نقطه نظر مورد مطالعه قرار دهيم.
1-رفتار فيزيكي
2-رفتار شيميايي
در قسمت اول شكل هندسي سنگدانه ها-بزرگي آنها- درصد هر اندازه در كل توده-وزن مخصوصي آنها-مواد خارجي همراه آنها-استعداد جذب آب آنها-آب همراه سنگدانه-سختي آنها و غيره مورد مطالعه قرار مي گيرد و در قسمت دوم جنس سنگدانه-وتكنش هاي شيميايي آنها در روند سخت شدن سيمان و همچنين واكنش هاي شيميايي آنها در زمان نگهداري و بهره برداري از قطعه بتني را مطالعه مي نمائيم.
رفتار فيزيكي سنگدانه ها
در حقيقت بايد به كليه دانه هاي سنگي موجود در طبيعت گفته مي شود، ولي در تداول عامه و مخصوصا در زبان فارسي براي آنكه شنونده در ضمن مكالمه اندازه سنگ را نيز درك نمايند براي هر اندازه از سنگدانه نام مخصوصي را تعيين نموده اند مثلا براي دانه هاي بسيار ريز فيلر و دانه هاي درشت تر به ترتيب ماسه بادي، ماسه، شن نخودي،شن بادامي، قلوه سنگ، پاره سنگ، تخته سنگ، صخره و بالاخره كوه نام گذاري كرده اند.
از ميان سنگدانه هاي مذكور در بتن شن و ماسه مورد مصرف دارد. در اين كتاب و طبق استانداردهاي بين المللي دانه هاي از 6/0 ميليمتر تا 5 ميليمتر ماسه ناميده شده است و از 5 ميليمتر تا 22 ميليمتر را شن نام گذاري كرده اند البته بايد توجه نمود كه در بتن ريزي هاي حجيم سنگدانه هاي بزرگتر از 22 ميليمتر نيز مصرف مي شود.
اغلب مؤسسات و استانداردهايي كه روي بتن كار كرده اند منحني ها و دستورالعمل هاي متعددي براي اندازه ها ارائه كرده اند كه اكثر قريب به اتفاق آنها روي در صد دانه ها از لحاظ اندازه تكيه نموده است. ولي كليه اين دستورالعمل ها مربوط به سنگدانه هاي همان مملكت بوده و حتي مربوط به همان رودخانه و معدني است كه سنگدانه هاي آن مورد آزمايش قرار مي گيرند و براي ممالك ديگر و حتي معادن شن و ماسه ناحيه ديگر در همان مملكت نيز نمي توانند صد در صد مورد استفاده باشند.
البته اين مطلب درست است كه اين دستورها مي تواند معياري قابل قبول و راهنماي خوبي براي دانه بندي بتن ساير ممالك نيز باشند ولي صد در صد نمي تواند مورد قبول قرار گيرند بدين لحاظ بهتر است براي بتن ريزي هاي بزرگ قبل از شروع كار و بعد از انتخاب معدن شن و ماسه اقدام به آزمايش هاي محلي نموده و بهترين دانه بندي را انتخاب نمائيم .
مي دانيم بتن مخلوطي است از شن و ماسه و سيمان و آب و همچنين مي دانيم در مخلوط شن و ماسه به مقدار قابل ملاحظه اي هوا وجود دارد. وجود هوا در بتن پوكي آنرا موجب مي گردد. در نتيجه هر قدر ما بتوانيم هواي موجود در بتن را به خارج هدايت نمائيم و هر قدر در قطعه بتني هواي حبس شده كمتر باشد قطعه تو پر تر بوده و وزن مخصوصي آن بالاتر مي باشد. با تعريف فوق معلوم مي شود كه بهترين دانه بندي براي اختلاط شن و ماسه آنست كه از لحاظ اندازه به طريقي انتخاب شوند كه حداكثر تراكم را ايجاد نمايند و بعبارت ديگر داراي حداقل هواي حبس شده در آن باشند.
چگونه شن و ماسه تهيه مي شود
هر ساله با طغيان رودخانه ها مقداري سنگدانه در محل آبرفت رودخانه ها باقي مي ماند كه اين آبرفت ها معادن شن و ماسه طبيعي را تشكيل مي دهند.
پس از آنكه اين معادن شناسايي و انتخاب گرديدند و جنس سنگ آن وسيله آزمايشگاه تأييد شد (در مورد جنس سنگدانه ها و تفاوت آنها با يكديگر در بخش رفتارهاي شيميايي سنگدانه ها توضيح داده خواهد شد) اقدام به بهره گيري از آن معادن مي گردد. مصالح موجود در معدن كه اندازه  سنگدانه هاي آن از قلوه سنگهاي درشت حتي به ابعاد 50 سانتيمتر تا سنگ دانه هاي ريز و ماسه و ماسه بادي و فيلر نيز در آن يافت مي شود بوسيله لودر بارگيري شده و وسيله كاميون به محل كارخانه تهيه شن و ماسه منتقل مي گردد.
اين مصالح ابتدا بوسيله ماشينهاي مخصوص شسته شده و گل و لاي آن جدا مي شود پس از شستن، سنگدانه ها با تسمه نقاله به ماشين دانه بندي منتقل مي گردد.
در آنجا دانه هاي درشت تر و خارج از اندازه جدا شده با تسمه نقاله به ماشين هاي سنگ شكن مي رود و طبق برنامه اي كه به آن ماشين داده شده است سنگدانه ها وسيله آسياب هاي مخصوص كه اغلب آسياب فكي مي‌باشند در چند مرحله خرد شده و به شن و ماسه به اندازه دلخواه تبديل مي شوند كه به آن ماسه شكسته مي گويند.
البته اگر كارخانه بيشتر سفارش شن و ماسه شكسته داشته باشد علاوه بر قلوه سنگهاي موجود در ماسه طبيعي از معدنهايي كه قبلا شناسايي شده اند نسبت به استخراج سنگ و تبديل آنها به شن و ماسه شكسته اقدام مي نمايد.
بقيه مصالح با الكلهاي لرزان دانه بندي شده و شن و ماسه بطور جداگانه با تسمه نقاله به انبارش شن و ماسه براي بارگيري و حمل به محل مصرف منتقل مي گردند كه به آن شن و ماسه طبيعي مي گويند.
آب حاصل از شستشوي سنگدانه ها كه حاوي ماسه بادي و فيلتر مي باشد به حوضچه هاي مخصوصي منتقل و دانه هاي موجود در آن پس از ته نشين شدن با تسمه نقاله به انبار ماسه بادي برده مي شود و به بازار مصرف عرضه مي گردد و آب روي آن كه زلال شده است دوباره به مصرف شستشوي ماسه ميرسد.
دانه بندي
منظور ازدانه هاي انتخاب درصدي مناسب از همه اندازه سنگدانه مي باشد
بطوريكه سنگدانه هاي ريزتر فضاي خالي بين سنگدانه هاي درشت تر را پر كرده تا هواي موجود در سنگدانه ها به حداقل برسد.
طبق تعريف ASTM (مؤسسه آمريكايي آزمايشات مصالح) كه اندازه دانه را با شماره الك تعيين مي نمايند بدين طريق است كه اگر دانه اي از الكي رد بشود و روي الك بعدي باقي بماند اندازه دانه مساوي با سوراخ الك بالائي مي‌باشد.
مي دانيم حجم يك توده از سنگدانه عبارت است از سنگدانه-آب و هوا. در ساختن بتن بايد حجم هواي بين سنگدانه ها حداقل باشد يعني فضاي خالي بين آنها از سنگدانه هاي كوچكتر و كوچكتر پر شود بطوريكه فاصله بين دو سنگدانه درشت با سنگدانه متوسط پر شده و فضاي بين دو سنگدانه متوسط با سنگدانه ريز تر اشغال گردد. همين طور تا كوچكترين سنگدانه كه ماسه مي‌باشد نيز فضايي را اشغال نمايد بطوريكه وزن مخصوص توده سنگدانه ها به حداكثر رسيده و در نتيجه هواي موجود بين آنها و در نهايت هواي موجود در بتن به حداقل برسد در اين صورت، بهترين دانه بندي را تهيه نموده ايم.
اهميت دانه بندي صحيح
در ساختن يك مخلوط بتن، فرض بر اين است كه سيمان مانند چسب باعث
چسبيدن سنگدانه ها به همديگر مي شود در نتيجه در مخلوط بتن آنقدر سيمان وجود داشته باشد تا دور سنگدانه ها را مانند فيلم نازكي احاطه نمايد و بيشتر از اين مقدار موجب ضعف قطعه بتني خواهد شد و بعبارت ديگر مقاومت يك قطعه ساخته شده از سيمان خالص و بدون سنگدانه به مراتب از يك قطعه بتني كه حاوي سنگدانه است كمتر مي باشد. همچنين بايد توجه داشته باشيم كه در يك مخلوط بتني سيمان گرانترين جزء مخلوط است. لذا اگر در طرح اختلاط بتن، دانه بندي سنگدانه ها را طوري تعيين نمائيم كه دانه هاي ريز تر هر قدر ممكن است بيشتر فضاي خالي بين دانه هاي درشت تر را پر نموده و حداكثر وزن مخصوص را ايجاد كند هم سيمان كمتري مصرف نموده ايم كه اين خود از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه است و هم قطعه ساخته شده بسيار مقاوم تر خواهد بود (بايد توجه نمود كه فضاي خالي بين دانه ها ممكن است با خمير سيمان پر شود كه اين خود موجب ضعف قطعه خواهد شد.
قبلا هم گفتيم كه در يك توده شن و ماسه بايد از همه اندازه سنگدانه وجود داشته باشد تا تراكم به حداكثر رسيده و ضريب تخلخل حداقل باشد. زيرا اگر منحني سنگدانه ها پيوسته نباشد يا از سنگدانه هاي يكدست و هم اندازه استفاده شود قطعه ما داراي ضريب تخلخل بالائي خواهد بود حتي اگر از سنگدانه هاي ريز استفاده گردد در ميزان ضريب تخلخل تفاوتي حاصل نمي‌شود. براي مثال اگر يك مكعب بع ضلع يك متر داشته باشيم و آنرا با يك گلوله به قطر 100 سانتيمتر و يا 8 گلوله هر كدام به قطر 50 سانتيمتر و يا 64 گلوله به قطر 25 سانتيمتر و يا گلوله هاي كوچكتر پر نمائيم در همه حالات حجم فضاي اشغال شده بوسيله گلوله ها 3/523 دسيمتر مكعب و حجم فضاي خالي 7/476 دسيمتر خواهد بود.
از مثال فوق معلوم مي شود كه اگر از ريز دانه ها هم استفاده شود در ضريب تخلخل تفاوتي حاصل نمي شود مهم آنست كه دانه بندي صحيح انجام شود توجه به اين نكته ضروري است كه دانه بندي صحيح صد در صد مطابق آنچه كه در آئين نامه هاي بتن ذكر شده نيست بلكه مي توان دامنه وسيعي از سنگدانه ها را با توجه به معادني كه در دسترس مي باشد انتخاب نمود در اين راه بايد ابتدا قطر بزرگترين دانه مصرفي در بتن با توجه به آئين نامه هاي مربوط انتخاب شود و بقيه دانه بندي به گونه اي تعيين گردد كه ضريب تخلخل به حداقل برسد. به اين طريق مي توانيم از مصالح موجود در محل كه مصرف آن از لحاظ اقتصادي به صرفه نزديك تر است استفاده نمائيم.
از آنجا كه معمولا در كارگاههاي كوچك و حتي در بعضي از كارگاههاي نسبتا بزرگ دسترسي به وسائل آزمايشگاهي مشكل است در نتيجه نمي توان در هر شيفت كاري حداقل يكبار بوسيله الكهاي مخصوص از درست بودن دانه بندي شن و ماسه حمل شده به كارگاه مطمئن شد لذا براي دسترسي به بهترين دانه بندي مي توانيم با سنگدانه هاي موجود در كارگاه با توجه به مثال فوق آزمايش ساده و عملي زير را كه دقت آن چندان از حقيقت ذور نيست انجام دهيم.
براي انجام اين آزمايش احتياج به چند عدد ليوان آبخوري هم اندازه و يك عدد مزور (استوانه مدرج) cc 500 داريم.
ابتدا بايد ليوان ها را شماره گذاري نموده و همه آنها را از درشت دانه و ريزدانه با نسبت هاي متفاوت پر نمائيم (چنانچه در قسمت انبار كردن سنگدانه خواهد آمد درشت دانه ها و ريز دانه ها بايد بطور مجزا انبار شوند) آنگاه نسبت اختلاط همه ليوان ها را يادداشت كنيم سپس كليه ليوان ها را با يك تخته كه بطور اره اي با اتكا به دو لبه ليوان روي سطح آن حركت مي دهيم تا سطح سنگدانه را با لبه ليوان ها هم سطح كنيم. آنگاه مزور را از آب پر كرده و همه ليوان ها را به آهستگي از آب پر مي نمائيم و به آنها مجال مي دهيم تا كليه حبابهاي هواي محبوس شده در لابلاي سنگدانه ها از آن خارج شوند. ميزان آب مصرف شده در هر ليوان را جلوي نسبت اختلاط شن و ماسه همان ليوان ثبت مي نمائيم. آب مصرف شده در هر ليوان نشانه فضاي خالي بين دانه هاي همان ليوان و يا بعبارت ديگر نشانه فضاي خالي همان نسبت اختلاط شن و ماسه مي باشد و كمترين آب مصرف شده در هر ليوان نشانه بهترين دانه بندي است. اگر فرض كنيم كه كليه فضاي خالي بين سنگدانه ها با خمير سيمان پر مي شود ميزان آب مصرفي هر ليوان ميران مصرف خمير سيمان همان ليوان و يا همان نسبت اختلاط را نشان مي دهد.
اغلب فروشندگان شن و ماسه و مسئولين كارگاه بتن سازي براي آنكه سنگدانه هاي مصرفي كيفيت بهتري داشته باشد اقدام به شستشوي سنگدانه ها مي نمايند با توجه به اينكه شستن سنگدانه ها كيفيت آنرا بالا مي برد ولي اگر اين شستشو در ماشين هاي ماسه شوئي و كاملا به طريقه فني نباشد كيفيتي نا مطلوب در سنگدانه ها ايجاد خواهد نمود زيرا اولا ممكن است شدت جريان آب ريز دانه هاي مفيد را به خارج منتقل نمايد در ثاني ممكن است در اثر شستشوي غير فني پراكندگي يكنواخت دانه ها در كل توده از دست برود كه اين هر دو در قطعه ساخته شده تاثير نا مطلوب خواهد داشت.
ضمنا توجه به اين نكته لازم است كه هيچ وقت در عمل دسترسي يه يك دانه بندي كاملا مطابق با استانداردهاي داده شده مقدور نيست زيرا بهر حال سنگدانه چه طبيعي و چه شكسته محصولي طبيعي بوده و شكل هندسي آن و همچنين پراكندگي اندازه هاي مختلف زيرا بهر حال سنگدانه چه طبيعي و چه شكسته محصولي طبيعي بوده و شكل هندسي آن و همچنين پراكندگي اندازه هاي مختلف دانه ها صد در صد در اختيار ما نيست. بهمين دليل اغلب استانداردهاي مهم دنيا بعد از ارائه دستورالعمل هاي دقيق براي تهيه و اختلاط اجزاء بتن بيشتر به آزمايشات محلي و در جا تكيه نموده اند لذا ملاحظه مي شود دانستن و اعمال چند آزمايش ساده بطوريكه انجام آن در كارگاه ميسر باشد تا چه اندازه حائز اهميت است.
نقش سنگدانه هاي مختلف در بتن
هر اندازه از سنگدانه ها تأثير مختلفي در خواص بتن دارند، مانند كارائي آن-مقاومتهاي آن و غيره از جمله درشت دانه ها مقاومت بتن و پايداري آنرا در مقابل نيروهاي وارده بالا مي برند. همچنين بعلت سطح مخصوص كمي كه دارند مصرف سيمان را پائين آورده و آب كمتري از مخلوط را بخود اختصاص مي دهند لذا با سيمان ثابت نسبت آب به سيمان را تقليل مي دهند از طرفي مصرف درشت ترين دانه در بتن محدوديت هايي دارد كه در قسمت هاي قبل در مورد آن توضيح داده شده است. درشت دانه ها بتن را خشن كرده و كارائي آنرا پائين مي آورند اگر مقدار درشت دانه ها از حد معيني در مخلوط زيادتر باشد ضريب تخلخل آنرا بالا رده و در نتيجه نفوذ پذيري آنرا زيادتر مي كند و در دراز مدت اين گونه بتن ها از آسيب پذيري بيشتري برخوردار هستند. از بتن هايي كه داراي درشت دانه هاي بيشتري هستند نمي‌توان در بتن هاي نمايان (اكسپز) استففاده نمود زيرا بعلت درشت دانه ها سطحي صاف و صيقلي ايجاد نمي كنند. بتن هايي كه ريز دانه آن بيشتر است بعلت سطح مخصوص بالا براي تر كردن سطح آن احتياج به آب بيشتري دارند و براي ثابت نگهداشتن نسبت آب به سيمان (w/c) بايد سيمان بيشتري مورد مصرف قرار گيرد اگر در بتن ريزدانه هاي رد شده از الك 50 كه بزرگي آن 300 ميكرون (3/0 ميليمتر) است از 15 درصد تجاوز كند كارائي بتن را بالا برده و امكان بوجود آوردن طح صاف و صيقلي را فراهم مي سازند از اين گونه بتن در نماسازي استفاده مي نمايند.
با توجه به مطالب فوق ملاحظه مي شود كه هيچ گونه دانه بندي ايده آلي كه جوابگوي هر نوع بتن ريزي باشد وجود ندارد و براي هر نوع بتن بايد دانه‌بندي مخصوصي را طراحي نمود تا جوابگوي نيازهاي همان بتن باشد.
از طرفي اكثرا در بتن ريزي ها بزرگ بعلل اقتصادي ناگزير از مصرف سنگدانه هايي هستيم كه معادن آن نزديك تر به كارگاه بوده و داراي هزينه حمل و نقل كمتري مي باشد در اين گونه موارد چنانچه سنگدانه هاي موجود فاقد بعضي از اقلام دانه بندي باشند با نظر مهندس كارگاه و مهندس محاسب طرح مي توان بعضي از دانه ها را از مكانهاي ديگر تهيه و با افزودن آن به مخلوط نسبت به اصلاح دانه بندي اقدام نمود. در اين صورت بايد بيشتر روي آزمايش هاي محلي تكيه كرده و با سعي و خطا به نتيجه مطلوب رسيد اين روش مورد تأئيد اكثر استانداردهاي مهم دنيا مي باشد زيرا تجربه ثابت كرده است كه با ثابت نگهداشتن نسبت آب به سيمان w/c مي توان محدوده وسيعي از سنگدانه ها را مورد استفاده قرار داد بدون آنكه در مقاومتهاي بتن تأثير چشم‌گيري داشته باشد.
مشخصات بهترين درشت دانه (شن) براي بتن
مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران به شماره 302 شن مورد استفاده در بتن و بتن مسلح را به شرح زير استاندارد نموده است.
كوچكترين بعد شن را 7 ميليمتر تعيين نموده و الكهايي را كه براي دانه بندي در اين استاندارد مورد استفاده قرار مي گيرند بر حسب بزرگي و كوچكي دانه متفاوت است مثلا ممكن است در يك معدن شن با توجه به بزرگي دانه ها الكهايي با سوراخ مربع از بزرگ به كوچك با ابعاد زير مورد استفاده قرار گيرند (كليه اندازه ها بر حسب ميكرون داده شده است.)
اندازه چشمه الكها    درصد رد شده از هر الك
88900 ميكرون    بين 90 تا 100 درصد
64500 ميكرون    بين 25 تا 60 درصد
38100 ميكرون    بين 0 تا 15 درصد
19050 ميكرون    بين 0 تا 5 درصد
و يا ممكن است در معني ديگر با توجه به بزرگي دانه هاي آن معدن سري الكهاي ديگري مورد استفاده قرار گيرند كه در جدول زير سري آن الكها و درصد رد شده از هر الك ذكر گرديده است.
اندازه چشمه الكها    درصد رد شده از هر الك
38100 ميكرون    100 درصد
25400 ميكرون    بين 95 تا 100 درصد
12700 ميكرون    بين 25 تا 60 درصد
4760 ميكرون    بين 0 تا 10 درصد
2380 ميكرون    بين 0 تا 5 درص
اين استاندارد وجود كلوخه گل را حداكثر تا 25/0 درصد و وجود دانه هاي نرم را تا 5 درصد مجاز دانسته است.
وزم مخصوص شن نمونه اشباع شده از آب با سطح خشك   ( حالت sdd  ) را حداقل 35/2 گرم بر سانتيمتر مربع تعيين نموده است.