شوری و خاک
مقدمه فصل اول
علل پیدایش شوری و نمک
اصول کلی راجع به پیدایش شوره زارها
در تشکیل زمین‌های شور و کویرهای نمک جهان، عوامل بی شماری در طول دوران زمین شناسی تا کنون دخالت داشته اند بنابراین ضروری است نمک و مبنای آن اندکی مورد بحث قرار گیرد.
نمک و مبنای آن
شوره زاری یا نمکی شدن زمین ها، عبارت از جمع شدن مقدارمعینی از نمک محلول در قشر سطحی زمین است که در اثر آن قشر خاکی صلاحیت خود را به عنوان محل رشد و نمو گیاه از دست میدهد. مهمترین این نمک‌ها به صورت یون آورده شده اند عبارتند از:
آنیون: و غیره
کاتیون: و غیره
اما در عمل، نمک هایی که به شوره زایی خاک و توقف فعالیت بیولوژی منتهی می‌گردد، تعداد کمتری را شامل می‌شوند اینها از سه کاتیون اصلی مثل سدیم، منیزیم، کلسیم و چهار آنیون مثل کلر، سولفات، کربنات و بی کربنات است. البته گاهی در مناطق بسیار خشک، به طور نادر تجمع نمک‌های نیترات سدیم () و نیترات پتاسیم () نیز ملاحظه می‌گردد.
مسلماً همه نمک‌ها برای گیاهان زراعی، اگر هم به غلظت بالا رسند، مضر نخواهد بود. این مسئله در درجه اول، به درجه حلالیت آنها بستگی خواهد داشت. رشد گیاها به وسیله گچ () و آهک () حتی با درصد بسیار بالا، آسیب نمی بینند نمک منیزیم () نیز برای گیاه زراعی بی ضرر است، اما برعکس نمک‌های مربوط به 3 کاتیون و 4 آنیون یاد شده با درجه غلظت کم، باعث نابودی کامل گیاه می‌شود، که در درجه اول کربنات و بی کربنات سدیم است. آزمایش‌های انجام شده نشان میدهد که نمک کربنات سدیم با غلظتی 005/0 قادر است گیاهان زراعی را بشدت آسیب رساند. اما خاصیت سمی بودن کلرور و سولفات کمتر است. برای کلررو حدود 1/0 درصد و سولفات 3/0 درصد برآورد شده است. پس مهمترین این نمک‌ها کلرور سدیم، سولفات سدیم، کلرور منیزیم، کلرور کلسیم، سولفات کلسیم، بی کربنات سدیم، کربنات سدیم و بی کربنات کلسیم است.(قبادیان، 1363)
در مورد اینکه منشاء نمک از کجاست دو نظریه وجود دارد: در یک حالت مبنای نمک، نتیجه عملیات تجزیه و تخریب عوامل جوی روی سنگ‌های آذرین و سایر سنگ‌ها است که در نتیجه آن نمک‌های محلول آزاد شده اند، این نمک‌های محلول آزاد شده، به مرور زمان به وسیله آبهای جاری سزح زمین به دریاها حمل و در آنجا انباشته گردیده اند. در حالت دیگر، نمک به طور مستقیم از مواد خروجی کوههای آتشفشان حاصل شده، یعنی نمک‌ها در حین پیدایش سنگ‌های آذرین، به صورت ترکیبات گاز، بخار، مواد مذاب (ماگما)و غیره مستقیماً وارد دریاها شده و انباشته گردیده اند به هر حال، منبع این نمک‌ها در دریاست نمک‌ها از یک قانون کلی که درگردش بسته و دائمی بین دریا و خشکی است پیروی می‌کند.
