علم اقتصاد، مکتب اقتصادي و سيستم اقتصاد اسلامي
چكيده
اقتصاد اسلامي مقوله‌اي است كه از ديرباز مورد بحث و بررسي علماء اسلامي قرار گرفته است. دانشمندان اسلامي درباره ماهيت اقتصاد اسلامي بحثهاي زيادي داشته‌اند و كتب و مقالات زيادي دراين زمينه به رشته تحرير درآمده است. به رغم مباحث زياد هنوز بحثهايي حل نشده در اين خصوص وجود دارد. بعضي اقتصاددانان اقتصاد اسلامي را علم اقتصاد از نوع« اقتصاد اثباتي» مي دانند، در حالي که عده اي آ ن را مکتب اقتصادي « اقتصاد هنجاري » مي پندارند و گروهي نيز براين عقيده اند که تفکيک علم اقتصادو مکتب اقتصادي از يکديگر امري بي حاصل است.
در اين مقاله ابتدا تعاريفي از «علم»، «مكتب» و «سيستم اقتصادي» ارائه شده است. سپس بحثهاي موجود به تناسب در هر يك از اين مقولات انجام شده است. و در نهايت با توجه به جامعيت دين اسلام ديدگاهي كه به نظر مي‌رسد با مجموعه اهداف وآرمانهاي اسلامي نزديكتر باشد تحت عنوان سيستم اقتصادي اسلام معرفي شده است. ويژگيهاي نگرش سيستمي به اقتصاد اسلامي و نتايج مترتب بر آن بحثهاي ديگري است كه در اين مقاله به آنها پرداخته شده است.
واژه‌هاي کليدي: اقتصاد، علم، مکتب، اسلام، سيستم اقتصاد.
مقدمه
بحث درخصوص اقتصاد اسلامي بسيار زياد است. عده‌اي از دانشمندان اسلامي در پي تئوريزه كردن مباحث اقتصاد اسلامي بوده و هستند. بعضي از اقتصاددانان مسلمان معتقدند كه اقتصاد اسلامي از مقولات «اقتصاد دستوري» است. عده‌اي نيز بر اين‌باورند كه اقتصاد اسلامي از نوع «اقتصاد اثباتي» است. بعضي ديگر بر اين اعتقادند كه در اقتصاد اسلامي نمي‌توان مفاهيم اثباتي و دستوري را از هم تفكيك كرد. علاوه بر نظرات فوق عده‌اي ديگر از علماي اسلامي به نحو ديگري به مسئله نگاه مي‌كنند گروهي بر اين باورند كه‌اقتصاد اسلامي همان «مكتب اقتصادي» است. عده اي نيز اعتقاد دارند كه اقتصاد اسلامي نوعي «سيستم اقتصادي است» و گروهي به آن با ديده مسائل اخلاقي مي‌نگرند.اين مقاله در پي آن است تا ضمن مروري خلاصه بر مفاهيم «علم»، «مكتب» و «سيستم اقتصادي» جايگاه اقتصاد اسلامي و نوع نگرش به آن را در حد توان روشن سازد.
ماهيت اقتصاد اسلامي
آيا اقتصاد اسلامي از مقولات علمي است؟ يا اينكه اقتصاد اسلامي مقوله‌اي مكتبي يا اخلاقي است؟ و يا اقتصاداسلامي يك سيستم اقتصادي است؟ براي روشن شدن بحث لازم است هر يك از مفاهيم فوق قدري شكافته شده و مورد بحث قرار گيرند.
علم اقتصاد( اقتصاد اثباتي )
تعاريف مختلفي براي علم وجود دارد. چون در اينجا هدف بحث در مفاهيم نيست لذا به اجمال به ارائه بعضي از تعاريف مي پردازيم.در يکي از تعاريف علم آمده است: علم شامل مجموعه‌اي از قضاياي كلي است كه محور خاصي براي آنها لحاظ شده و هر قضيه قابل صدق و انطباق بر مصاديق متعددي است1 با اين تعريف علم اقتصاد عبارت از قضاياي كلي است كه درخصوص پديده هاي اقتصادي مصداق دارند.
