چاههای حفاری شده سواحل خزر
فهرست مطالب چاههای حفاری شده سواحل خزر. ۷
چکیده تاریخچه ۱-I چاههای کم عمق حفر شده توسط کشورهای فرانسه – آلمان و اتحاد شوروی سابق. ۷
مقدمه : ۷
– شرکت تحقیقات فرانسه. ۸
– کشور آلمان. ۸
– اتحاد شوروی سابق. ۹
۲- I  چاههای اکتشافی حفاری شده توسط شرکت ملی نفت ایران : ۹
نتیجه و پیشنهاد : ۱۰
الف – دشت گرگان به ترتیب اولویت : ۱۰
هدف : ۱۱
لوله های جداری : ۱۱
نوع گل : ۱۱
تبصره : ۱۱
هدف : ۱۱
نوع گل : ۱۲
ب – دشت ساحلی مازندران به ترتیب الویت : ۱۲
هدف : ۱۲
لوله های جداری : ۱۲
نوع گل : ۱۳
هدف : ۱۳
لوله های جداری : ۱۳
نوع گل : ۱۳
ج – دشت ساحلی گیلان به ترتیب الویت : ۱۴
هدف : ۱۴
لوله های جداری : ۱۴
نوع گل : ۱۴
زمین شناسی سطح الارضی چاه مازندران : ۱۶
۲- ۱ تاریخچه چاههای حفاری شده : ۱۸
۳- ۱ موقعیت چاه : ۱۹
۲- چینه شناسی رسوبات چاه مازندران ۱ : ۱۹
بخش ۱ ) ( ۹۵-۷۴/۲ ) ۹۲ متر. ۲۰
سن یخش ۱ آرلوکاسپینبالایی ( قسمت بالایی خزر قدیم ) ۲۰
بخش ۲ ) ( ۹۵ – ۲۲۵ متر ) ضخامت ۱۳۰ متر. ۲۰
لیتولوژی آن شامل : ۲۰
سن بخش ۲ آرلوکاپیسن ( قسمت بالایی خزر قدیم ) ۲۱
بخش ۳ ) ( ۲۵۵ – ۲۲۵ متر ) ضخامت ۳۰ متر. ۲۱
لیتولوژی آن شامل : ۲۱
بخش ۴ ) ( ۲۸۹ – ۲۵۵ متر ) ضخامت ۳۴ متر. ۲۱
بخش ۵ ) ( ۴۰۴ – ۲۸۹ متر ) ضخامت ۱۱۵ متر. ۲۲
بخش ۶ ) ( ۸۷۰ – ۴۰۴ متر ) ضخامت ۴۶۶ متر. ۲۲
لیتولوژی آن شامل : ۲۲
بخش ۷ ) ( ۱۰۵۸ – ۸۷۰ متر ) ضخامت ۱۸۸ متر. ۲۳
لیتولوژی آن شامل : ۲۳
بخش ۸ ) ( ۱۲۰۱ – ۱۰۵۸ متر ) ضخامت ۱۴۲ متر. ۲۳
خلاصه و نتیجه گیری.. ۲۴
تحلیل چینه شناسی رسوبات چاه مازندران I. 25
مشروح چاههای حفاری شده در سواحل خزر ( توسط شرکت ملی نفت ایران ) ۲۸
الف ) دشت مازندران : ۲۸
چاه مازندران شماره ۳ (M – ۳ ) : ۲۹
خصوصیات دشت : ۳۰
ویژگیهای چاههای ساختمان گرگان : ۳۱
چاه شماره ۱ گرگان (Go – ۱ ) ۳۱
چاه شماره ۳ گرگان. ۳۲
چاه شماره ۳ الف  گرگان. ۳۳
آثار گاز و بعضا نفت : ۳۳
چاه شماره ۴ گرگان (Go – ۴ ) ۳۴
چاه شماره ۵ گرگان. ۳۴
ج ) ساختمان ایمر : ۳۵
چاه شماره یک ایمر : ۳۵
د ) ساختمان پهلویدژ ( آق قلا ) ۳۵
چاه پهلویدژ – ۱ : ۳۶
ساختمان اینچه : ۳۶
چاه شماره ۱ اینچه. ۳۶
چاه شماره ۲ اینچه. ۳۷
و- ساختمان قزل تپه : ۳۷
چاه قزل تپه شماره ۱ : ۳۸
* آثار هیدروکربور. ۳۹
چاه قزل تپه شماره ۲٫ ۴۰
نتیجه نهایی حفاری چاههای دشت گرگان سال ۴۸٫ ۴۰
الف ) سواحل جنوبشرقی خزر ( دشت گرگان ) ۴۱
ب) سواحل جنوب غربی خزر ( دشت محدوده انزلی و شفارود ) ۴۱
۲- در کشورهای همسایه سواحل جنوبی خزر. ۴۲
الف ) در جمهوری ترکمنستان. ۴۲
ب ) در منتهی الیه سر حد جنوبی جمهوری آذربایجان (نخجوان ) ۴۲
۳- نتیجه و تفسیر Correlation  چاههای دشت گرگان و ازندران : ۴۲
۱/۳ سکانس زیر دگرشیبی : ۴۳
۲/۳ سکانس رسوبات پالئوسن – ائوسن : ۴۳
۳/۳ سکانس میوسن : ۴۳
۴/۳ سکانس قاره ای Continental Sequence  : ۴۴
نتیجه اینکه ضخامت ایده آل سنگ مخزن چلکن ، فقط در دشت گرگان مناسب است . ۴۵
۵/۳ سکانس پلیوسن بالا ( آقچاگیل ) ۴۵
۶/۳ سکانس کواترنری : ۴۵
رخنمون های سواحل گرگان ، مازندران و گیلان ( زمین شناسی سطح الارضی ) : ۴۶
سوابق تاریخی برداشتهای زمین شناسی : ۴۶
چکیده نتایج ژئوشیمیایی نمونه های سطحی شرق مازندران. ۵۰
جزئیات چینه شناسی مازندران در ۹ مقطع ( از کرتاسه زیرین تا پلیوسن ) ۵۱
– مقطع دره گلند رود : ۵۱
– مقطع جوربند : ۵۱
کرتاسه بالایی و مقایسه در مقاطع علمده و جوربنده : ۵۲
نهشته های Santionian. 52
نهشته های Campanian. 53
نهشته های Maestrichtian. 53
در علمده و گلندرود : ۵۳
در مقطع جوربنده ۵۳
ترسیر : ۵۴
پالئوسن : ۵۵
فسیلهای (روزنداران ) پالئوسن مقطع علمده : ۵۵
در مقطع جوربند ، رسوبات پالئوسن کلا با آبرفت و جنگل پوشیده شده است . ۵۵
در مقطع ( یال شمالی طاقدیس ۷ تن ) و مقطع خرچنگ – کلور : ۵۶
مقطع خرچنگ –  کلود ۵۷
مقطع نوده – تکام : ۵۸
مقطع شمال پل جوارم : ۵۸
در مقطع جوربنده : ۵۹
میوسن فوقانی (Sarmatian ) : 59
مقطع علمده – گلندرود : ۵۹
در یال شمالی طاقدیس جوارم : ۶۰
نوده – تکام ( یال جنوبی طاقدیس ۷ تن ) ۶۰
مقطع خرچنگ – کلود ۶۱
مقطع جوربنده : ۶۱
پلیوسن : ۶۲
( دانه های ایم کنگلومرا نسبت به کنگلومرای قبلی کوچکترند ) ۶۳
رسوبات آقچاگیل : ۶۳
کواترنر در مازندران : ۶۴
سکانس جوانتر کواترنری : ۶۴
مقطع شمال علمده و مقطع جوربند : ۶۴
نتایج مطالعات زمین شناسی سطح الارضی سواحل خزر. ۶۵
حضور دو نبود چینه شناسی : ۶۵
۱- مقطع چینه شناسی جوربند ( جنوب چمستان ) ۱۷۶۲ -۱۶۴۰ H.Z.. 65
سارماسین (۱۶۶۶- ۱۶۴۰ ) H.Z  : ۶۶
اشکوب Konkian – Tarkhanian  (۱۶۸۴ – ۱۶۶۷ H.Z) 66
مایستریشتین ۱۶۸۶ – ۱۶۸۵ H.Z.. 67
کامپانین Campanian  ۱۷۱۱ – ۱۶۸۷ – H.Z.. 67
سانتونین Santonian  (۱۷۱۵ – ۱۷۱۲ H.Z  ) ۶۷
آپسین – آلبین  (۱۷۴۷ – ۱۷۱۶ H.Z ) 68
2- مقطع علمده – گلند رود ۶۸
نهشته های آپشرون ( قاعده کواترنر ) : ۶۹
رسوبات آقچاگیلین : (۱۵۱۹ – ۱۵۱۲ HZ ) : 69
نهشته های چلکن (Brown beds ) 69
سارماسین – تورتونین (۱۵۵۱ – ۱۴۲۴ H.Z ) 70
پالئوسن تحتانی (۱۵۶۲ – ۱۵۵۲ ) ۷۰
ما ایستریشتین ( ۱۵۷۷ – ۱۵۷۶ H.Z ) 71
کامپانین (۱۵۸۳ – ۱۵۷۸ HZ.) 71
سانتونین (۱۶۲۱ – ۱۵۸۴ HZ ) 71
آلبین – آپسین : ( ۱۶۲۹ – ۱۶۲۲ HZ ) 72
3- مقطع چینه شناسی یال شمالی طاقدیس جوارم ( ۱۳۰۵ – ۱۲۹۵ HZ ) 72
ما ایستریشتین : ۷۲
۱/۴ مقطع چینه شناسی ساری – کیاسر ( غرب رودخانه ورند ) (۱۳۱۷ – ۱۳۰۶ HZ ) 73
2/4 – مقطع چینه شناسی ساری – کیاسر ( شرق رود ورند ) ( ۱۳۵۴ – ۱۳۱۸ HZ ) 74
الف ) تحتانی ( ۳۳ – ۱۳۱۸ HZ ) 74
ب ) بخش بالایی ( ۳۵ – ۱۳۳۴ HZ ) 74
5- مقطع چینه شناسی شمال پل جوارم  ( ۱۳۸۱ – ۱۳۵۵ HZ  ) ۷۴
(  ۱۴۲۵ – ۱۳۹۱ HZ ) 74
الف ) بخش تحتانی : ۷۵
ب ) بخش میانی : ۷۵
ج ) بخش فوقانی : ۷۶
۶- مقطع چینه شناسی شمال دهکده نوده ( ۱۴۶۲ – ۱۴۲۶ HZ ) 76
الف ) بخش بالایی : ۷۶
ب) بخش میانی : ۷۷
ج ) بخش تحتانی : ۷۷
۷- مقطع چینه شناسی خرچنگ – کلود ۷۷
۸- مقطع چینه شناسی نوده – تکام ( ۱۲۷۷ – ۱۱۸۵ HZ ) 79
بخش میانی : ۷۹
بخش فوقانی : ۸۰
قاعده کواترنر. ۸۰
رسوبات آپشرون : ۸۰
۹- روستای خان عباسی. ۸۱
مقطع علمده ( گلند رود ) : ۸۱
خلاصه زمین ساخت منطقه. ۸۱
تاریخچه عملیات ژئوفیزیک و نتایج آنها ۸۳
آینده و دورنمای کلی اکتشافی دشت گرگان ، بخش کوهپایه مازندران دشت گیلان و دریای خزر. ۸۵
الف ) دشت شمال گرگان : ۸۵
ب) مازندران : ۸۷
ج) دشت گیلان : ۸۸
د) دریای خزر: ۸۹
ساختمانهای کشف شده : ۸۹
مقطع زیر آب : لیتولوژی چلکن : ۹۲
چاه هفت تن : ۹۴
سلر چاه مازندران ۳ ( M – ۳ ) و دلتای تجن : ۹۵
گل فشان گارنیاریک تپه : ۹۵
چاههای گرگان ۳ و ۳ الف : ۹۶
گل فشان نفت لیچه : ۹۶
۳- جمع بندی و پیشنهادات : ۹۶
نگاهی به رسوبات نئوژن حوضه. ۹۸
پاراتنیس جنوب دریای خزر در منطقه واقع. ۹۸
بین علمده تا نکارود ( شمال گسل شمالی البرز North Alborz Fault ) 98
ویژگیهای پالئوژئوگرافیک حوزه پاراتتیس: ۱۰۱
طرح کلی استراتی گرافی رسوبات نئوژن و دوران چهارم حوزه پاراتتیس شرقی و تطابق آن با سری های هم زمان در حوزه تتیس : ۱۰۳
توالی استراتی گرافی نئوژن در منطقه مورد مطالعه. ۱۰۳
۱- سری رسوبی پلیون فوقانی – پلیوسن تحتانی :بهای نئوژن فوقانی و دوران چهارم را در حوزه مدیترانه و پاراتتیس میانی و شرقی ( حوزه دریای خزر) خلاصه مینمای.. ۱۰۴
۲- تشکیلات مارن وماسه سنگی دارای لوماشل Spaniodontella. 105
3- تشکیلات مارن وماسه سنگی دارای لوشل. ۱۰۶
۴- تشکیلات ماسه سنگی و مارن و ماسه ای                      Sarmatian. 106
5- پلیوسن Continental Series Brown beds. 109
( پلیوسن تحتانی – میانی ) ۱۰۹
رسوبات دوران چهارم ۱۱۲
توالی استراتی گرافی رسوبات دوران چهارم در شمال گسل مازندران. ۱۱۳
۱- رسوبات آشکوب  Apsherpnhan. 113
2- رسوبات کاسپین قدیمی – Ancient Caspian 70000,,,13000. 114
3- رسوبات کاسپین جدید (Novocaspian) 114
ویژگیهای ساختمانی و تکنو نیکی رسوبات نئوژن کرانه جنوبی دریای خزر : ۱۱۵
نگاهی به نتایج فعالیت های اکتشافی. ۱۱۶
دشت گرگان – مازندران و گیلان. ۱۱۶
راهنمای بازدید علمی زمین شناسی. ۱۱۹
از منطقه علمده – گلندرود ۱۱۹
مسیرهای مورد بازدید ( شکل ۲– ۴) ۱۱۹
توقف اول. ۱۱۹
توقف دوم ۱۱۹
توقف سوم ۱۲۰
توقف چهارم ۱۲۰
توقف پنجم ۱۲۰
I . چاههای حفاری شده سواحل خزر
چکیده تاریخچه 1-I چاههای کم عمق حفر شده توسط کشورهای فرانسه – آلمان و اتحاد شوروی سابق
مقدمه : دستیابی به منابع قابل توجه نفت در طبقات پلیوسن زیرین که در منطقه آذربایجان شوروی  سابق و قفقاز و باکو ( باد کوبه ) به Productive Series   معروف بود در اواخر قرن 19 و سپس گسترش چشمگیر فعالیتهای اکتشافی در خشکی و فلات قاره دریای خزر (شبه جزیره آپشرون در غرب خزر میانه ) و سپس شبه جزیره کراسنوودسک ( ترکمن فعلی از جمهوری ترکمنستان ) – بطور یقین از پارامترهای مثبتی بودند که اکتشاف نفت در رسوبات مشابه موجود در سواحل جنوبی دریای خزر را توجیه نمایند – به همین دلیل ببرسی اکتشافی رسوبات چلکن  Productive Series   از دیر باز مورد علاقه دولت ایران بوده است و کارشناسان خارجی مقیم ایران نیز به این اهمیت و لذا هر از چند گاهی با توجه به شرایط مناسب روز ، حفاریهایی در سواحل خزر جنوبی کشورمان انجام داده اند :
– شرکت تحقیقات فرانسه
این شرکت در سالهای بین 1930- 1928  در ناحیه بین علمده تا دره نکاء  ( شکل -1 ) دو چاه اکتشافی کم عمق در نزدیکی چشمه های نفتی (See Page  ) ناحیه حفاری نمود . چاه شماره 1 در نزدیکی (( نفت چال )) در 5/12 کیلومتری شرق بابلسر حفاری و در عمق 5/81 متری بدلایل نامعلوم حفر آن متوقف و متاسفانه اطلاعاتی از آن در دسترس نیست (شکل – 1 ).
چاه شماره 2 در مغرب دهکده دشت کلا در مسیر بابل – بابلسرو حدود 10 کیلومتری شرق – شمال شرق بابل قرار داشته و عمق نهایی آن 107 متر که باز هم طبق مراجع موجود (10) اطلاعاتی از آن در دست نیست ( شکل – 1 ) .
– کشور آلمان
توسط متخصصین آلمان در سالهای 39- 1938 دو چاه اکتشافی دیگر در سواحل خزر حفاری گردید :
چاه شماره 1 خشت سر واقع در غرب محمود آباد به عمق 203 متر.
چاه شماره 2 خشت سر نیز در همان حوالی و به عمق 230 متر حفاری شد که هیچگونه اطلاع ثبت شده ای از این دو در دست نیست .
– اتحاد شوروی سابق
کارشناسان روسی در زمان اشغال و اقامت خود در ایران بین سالهای 1942- 1941 به حفاری  دو حلقه چاه اکتشافی در نواحی قائمشهر و بندر ترکمن اقدام نمودند :
چاه شماره 1 در 10 کیلومتری جنوب قائمشهر ( در کنار رود تلاروکمی پائین تر از تقاطع خط آهن با رود مذکور ) ( شکل – 1 ) .
چاه شماره 2 در حوالی شرق بندر ترکمن که مطلقا هیچگونه اطلاعی از موقعیت دقیق این چاه و نیز اطلاعات حاصله از حلقه چاه مذکور در دسترس نمی باشد .
2- I  چاههای اکتشافی حفاری شده توسط شرکت ملی نفت ایران :
در بین سالهای 1970 – 1960 شرکت ملی نفت ایران راسا اقدام به بررسی های اکتشافی در دشت گرگان – منطقه مازندران و دشت گیلان ( ناحیه انزلی ) را نمود و در طی مدت فوق مجموعا 16 حلقه چاه خشکی در سواحل خزر حفاری نمود که از این تعداد 11 حلقه در دشت گرگان ، 3 حلقه در دشت مازندران و دو حلقه  چاه در غازیان و شفا رود گیلان حفر شده
( شکل – 2 ) . از میان آثار نفت و گاز اقتصادی در چاه گرگان 3 گزارش شده است (2) جدول شماره 1 .
آثار نفتی در این چاه از مغزه هایی که از اعماق 826 – 731 متری بدست آمده مشخص شد .
( رسوبات مربوط به آقچاگیل ) و بررسی آزمایشگاهی نیز وجود نفت را در آن تائید نموده است ( 10 و 2 ) بعلاوه در همین چاه به علت برخورد به گاز ( در عمق 2009 متری رسوبات چلکن ) – چاه دچار حریق گردیده و متاسفانه دستگاه حفاری (National   5  ) از بین رفته است .
در چاه جایگزین ( گرگان 3 الف در 300 متری چاه مذکور ) نیز به گاز و همراه – Condensate برخورد شده است که در آزمایشات اولیه قادر به تولید 5/7 میلیون پای مکعب در روز در فاصله 2038 – 2035 متری ( نشسته های چلکن ) بوده است  ( 8 و 2 )
( جدول شماره 2 ) .
در چاه شماره 1 قزل تپه در ناحیه گرگان نیز طی لایه آزمائی های متعددی که همراه با اسید شویی بعمل آمده است یک زون گازی در فواصل 4759 – 4366 متری مشخص گردیده که متاسفانه به علت مشکلات حفاری موفق به آزمایش آن نشده اند ولی با توجه به I . F . P.  تست شماره 1 انتظار 5/6 میلیون پای مکعب در روز – گاز از فاصله فوق ( رسوبات معادل شوریچه سن کرتاسه پائین ) داشته اند که البته بنا به توصیه مهندسی نفت در آنزمان
( سال 1346 ) مقرون به صرفه اقتصادی نبوده است لذا چاه برای همیشه متروکه اعلام گردیده بود . ( 2 ) ( جدول شماره 3 ) .
نتیجه و پیشنهاد : با توجه به مطالب گفته شده در این چکیده و نیز مراجعه به گزارشات تکمیلی چاههای 16 گانه حفاری شده خشکی ( سواحل خزر ) پیشنهاد میگردد که از منتهی الیه شرق خزر به منتهی الیه غرب خزر یعنی از دشت گرگان و گنبد کابوس تا شفارود گیلان بررسی ها و عملیات ذیل صورت پذیرد :
الف – دشت گرگان به ترتیب اولویت :
حفاری جدید یک حلقه چاه به عمق نهایی 3500 متر در فاصله 200 متری گرگان 3 و 100 متری گرگان 3 – الف .
هدف : تولید گاز و یا نفت از نهشته های چلکن و سپس ( احتمالا ) کرتاسه  ( شکل – 3 )
لوله های جداری : Or 2250 m . 20,70m / 13   3/8 ,650 m  /   95/8 , 2150 m   / 7 , 2450 m /5 L . 2110 m T.D.
نوع گل : روغنی ( Oil base mud )
تبصره : پیشنهاد Work over     و یا   deepening  چاه قبلی ( گرگان 3 الف ) داده نمیشود زیرا در طول سالیان دراز ( حدود 35 سال ) قطعا لوله های جداری در اثر فرسودگی های شیمیایی و فیزیکی عمر مفید خود را از دست داده اند .
حفاری جدید یک حلقه چاه به عمق نهائی 5000 متر در فاصله تقریبی 150 متری چاه شماره یک قزل تپه ( با کنترل کامل انحراف چاه در هنگام حفاری )
هدف : ارزیابی و انجام تست فواصل تقریبی 4759 – 4366 متری مربوط به رسوبات کرتاسه زیرین ( که در چاه مذکور بعلت مشکلات حفاری موفق بانجام آن نشده بودند .
3450       2200/5 L . / 8,800M . /95/8,2400 M. /7 L  . –   20, 190 M./ 13 3
T.D.       3550           –
نوع گل : روغنی ( Oil base mud )
ب – دشت ساحلی مازندران به ترتیب الویت :
حفاری جدید یک حله چاه به عمق نهایی حداقل 2500 متر در فاصله 200 متری چاه حفاری شده ملزندران شماره یک .
هدف : رسیدن به راس رسوبات چلکن و حداقل حفاری 1000 متراز رسوبات این مقطع و آزمایش تولیدی آن .
زیرا در چاه مازندران یک به علت کم ظرفیتی دستگاه حفاری به رسوبات تولیدی ( چلکن ) برخورد نشده است ضمن اینکه طبق شواهد موجود (     )  آثار و گاز نفت هم در اعماق 1201 متری هم مشاهده گردیده است .